محرم شدن زن برادر

محرم شدن زن برادر (زنداداش) بر برادر شوهر، از مسائل فقهی چالش برانگیزی است که راه حل شرعی آن از طریق رضاع (شیرخوردن) امکان پذیر است، مشروط به رعایت دقیق شرایط فقهی و ملاحظات اخلاقی.

در زندگی خانوادگی، به ویژه در فرهنگ ایرانی که اغلب خانواده های گسترده در تعامل نزدیک با یکدیگر هستند، مسئله محرمیت و نامحرمیت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. یکی از روابطی که در چارچوب شرع اسلام نامحرم تلقی می شود، رابطه زن برادر با برادر شوهر است. این نامحرمیت می تواند در زندگی روزمره، به خصوص در خانه های مشترک یا در رفت وآمد های خانوادگی زیاد، محدودیت ها و مشکلاتی را ایجاد کند. بسیاری از افراد به دنبال راهی شرعی برای رفع این نامحرمیت و ایجاد آسایش بیشتر در روابط خانوادگی هستند.

این مقاله به بررسی جامع و دقیق روش های فقهی، به خصوص روش رایج رضاعی (شیرخوردن)، برای محرم شدن زن برادر بر برادر شوهر می پردازد. ما در این راهنما، مبانی فقهی، شرایط لازم، و همچنین ملاحظات مهم اخلاقی و اجتماعی را تشریح خواهیم کرد تا کاربران بتوانند با دیدی روشن و آگاهانه در این زمینه تصمیم گیری کنند.

آشنایی با مفهوم محرمیت و نامحرمیت در اسلام

مفهوم محرم و نامحرم یکی از پایه های اساسی احکام اسلامی در زمینه روابط بین مردان و زنان است. محرم به کسی گفته می شود که ازدواج با او برای همیشه حرام است و می توان بدون حجاب در برابر او حاضر شد. در مقابل، نامحرم کسی است که ازدواج با او جایز است و لازم است در برابر او حدود شرعی حجاب رعایت شود. اهمیت این تقسیم بندی در حفظ حریم خانواده، جلوگیری از گناه و مفاسد اخلاقی و ایجاد آرامش در جامعه اسلامی است.

اقسام محرمیت

محرمیت در اسلام به سه دسته اصلی تقسیم می شود که هر یک دارای شرایط و ضوابط خاص خود هستند:

• محرمیت نسبی
• محرمیت سببی
• محرمیت رضاعی

محرمیت نسبی

این نوع محرمیت از طریق رابطه خونی و خویشاوندی ایجاد می شود. افرادی که از نظر نسبی محرم یکدیگر محسوب می شوند، ازدواجشان با هم برای همیشه حرام است. برخی از مصادیق محارم نسبی عبارتند از:

• پدر، مادر (همراه با پدربزرگ و مادربزرگ و نسل های بالاتر)
• پسر، دختر (همراه با نوه ها و نسل های پایین تر)
• خواهر، برادر
• عمو، عمه، دایی، خاله (همراه با عمو و عمه و دایی و خاله پدر و مادر و نسل های بالاتر)
• برادرزاده، خواهرزاده (همراه با فرزندان برادرزاده و خواهرزاده و نسل های پایین تر)

رابطه زن برادر با برادر شوهر، هیچ یک از این موارد را شامل نمی شود و به همین دلیل از نظر نسبی، این دو بر یکدیگر نامحرم هستند.

محرمیت سببی

محرمیت سببی از طریق عقد ازدواج ایجاد می شود. این نوع محرمیت، با جاری شدن صیغه عقد نکاح، میان زوجین و برخی از خویشاوندان آن ها به وجود می آید و می تواند دائمی یا موقت باشد. مثال هایی از محارم سببی عبارتند از:

• پدر زن و مادر زن (با عقد دائم یا موقت، آن ها محارم ابدی شوهر می شوند).
• پسر زن و دختر زن (فرزندان همسر از ازدواج قبلی، اگر مرد با مادرشان نزدیکی کرده باشد، محرم ابدی او می شوند).
• مادر شوهر و پدر شوهر (با عقد دائم یا موقت، آن ها محارم ابدی زن می شوند).
• داماد (با ازدواج مرد با دختر، داماد او محرم همسر سابق او می شود).

رابطه زن برادر با برادر شوهر، به طور مستقیم محرمیت سببی ایجاد نمی کند، چرا که برادر شوهر در این میان جایگاه پدر یا پسر همسر را ندارد. تنها در صورتی که زن برادر، مثلاً خاله یا عمه برادر شوهر باشد، محرمیت نسبی از قبل وجود دارد و ربطی به رابطه سببی فعلی ندارد.

محرمیت رضاعی (شیرخوردن)

محرمیت رضاعی از طریق شیرخوردن با شرایط خاص شرعی ایجاد می شود. این نوع محرمیت، در حکم محرمیت نسبی است و همان احکامی را دارد که محرمیت نسبی دارد. به عبارت دیگر، کسانی که از طریق شیرخوردن محرم می شوند، ازدواجشان با یکدیگر برای همیشه حرام است. شرایط دقیق آن را در ادامه مقاله به تفصیل شرح خواهیم داد، اما به طور کلی، شیرخوردن طفل شیرخوار از زنی که مادر نسبی او نیست، می تواند رابطه محرمیت بین طفل و شیردهنده و خویشاوندان او ایجاد کند.

این راه، همان راه حلی است که فقه شیعه برای محرم شدن زن برادر بر برادر شوهر پیشنهاد می دهد.

راه حل فقهی برای محرم شدن زن برادر: محرمیت از طریق رضاع (شیرخوردن)

با توجه به عدم وجود محرمیت نسبی یا سببی مستقیم بین زن برادر و برادر شوهر، تنها راه حل فقهی برای ایجاد محرمیت دائم میان این دو، محرمیت از طریق رضاع (شیرخوردن) است. این روش که در فقه به آن حیله شرعی نیز گفته می شود، بر اساس عمومات احکام رضاع بنا نهاده شده است.

شرح دقیق روش (حیله شرعی محرمیت زن برادر)

این روش نیازمند دقت و رعایت کامل شرایط شرعی است. مراحل اصلی آن به شرح زیر است:

1. عقد موقت برادر شوهر با یک دختر شیرخوار (صغیره): در ابتدا، برادر شوهر باید با یک دختربچه شیرخوار (که هنوز به سن دو سالگی نرسیده است) به صورت موقت و با رعایت تمامی مقررات شرعی (از جمله اذن ولی شرعی و مصلحت صغیره) عقد ازدواج کند.
2. شیر دادن زن برادر (زنداداش) به دختر شیرخوار: پس از جاری شدن عقد، زن برادر (زنداداش) باید با رعایت تمامی شرایط کامل شرعی شیردهی، به این دختر شیرخوار، شیر بدهد.
3. نتیجه: ایجاد محرمیت ابدی: با انجام صحیح مراحل بالا، زن برادر (زنداداش) در حکم مادر زن رضاعی آن برادر شوهر قرار می گیرد. بر اساس آیه شریفه «وَ اُمَّهاتُ نِسائِكُمْ» و قاعده «یحرم مِنَ الرّضاعِ ما یحرم مِنَ النّسب»، مادر زن (چه نسبی و چه رضاعی) بر داماد خود برای همیشه محرم است. بنابراین، زن برادر بر برادر شوهر خود محرم ابدی می گردد. همچنین، ازدواج برادر شوهر با دختر شیرخوار، به دلیل اینکه آن دختر دختر رضاعی زن برادر و در نتیجه برادرزاده رضاعی شوهر زن برادر می شود، باطل می گردد.

این روش از نظر فقهی، با رعایت دقیق شرایط، صحیح و موثر در ایجاد محرمیت است.

نظرات مراجع بزرگ تقلید

مراجع عظام تقلید، این راه حل را با تأکید بر شرایط آن، صحیح دانسته اند. در ادامه به برخی از این فتاوا اشاره می شود:

امام خمینی (ره)

امام خمینی (ره) در پاسخ به سؤالات مکرر در این خصوص، این راه حل را تأیید کرده اند. در تحریر الوسیله و همچنین استفتائات ایشان به این مسئله پرداخته شده است. در یکی از استفتائات، ایشان می فرمایند:

«اگر دختر شیرخواره ای را به عقد خود با مراعات مقررات شرعی درآورید، سپس زن برادر شما آن دختر را در یک شبانه روز یا پانزده بار پشت سر هم شیر بدهد، در این صورت زن برادر بر شما محرم می شود.»

این فتوا به صراحت روش مذکور را برای ایجاد محرمیت تأیید می کند و نشان دهنده جواز فقهی آن است.

آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی)

آیت الله العظمی مکارم شیرازی نیز در کتاب حیله های شرعی و چاره جویی های صحیح و همچنین در وب سایت رسمی خود، این روش را به تفصیل تبیین کرده اند. ایشان ضمن تأیید صحت فقهی این راه، بر لزوم رعایت شرایط خاصی تأکید دارند که در ادامه به آن ها می پردازیم. دلایل فقهی ایشان بر عمومات رضاع و قاعده «یحرم مِنَ الرّضاعِ ما یحرم مِنَ النّسب» استوار است.

ایشان در پاسخ تفصیلی به سؤال محرمیت زن برادر می فرمایند:

«راه محرميّت زن هر يك از دو برادر بر ديگرى اين است كه هر يك از برادران زوجه صغيره شيرخوارى براى خود عقد كند، سپس همسر هر يك از دو برادر، زوجه صغيره برادر شوهر خود را به مقدار معتبر شیر دهد. با انجام اين كار، همسر هر يك از دو برادر حكم مادر زن برادر شوهرش را پيدا مى كند، و بر او محرم مى گردد، و ازدواج برادران با شيرخوار خود به خود باطل مى شود، چون هيچ كس نمى تواند با برادر زاده اش ازدواج كند.»

این فتاوا نشان می دهد که این راه حل، با وجود پیچیدگی های ظاهری، از نظر فقهی معتبر و قابل اجرا است.

شروط ضروری برای صحت محرمیت از طریق رضاع

همانطور که ذکر شد، محرمیت رضاعی تنها در صورتی صحیح و معتبر است که تمامی شرایط شرعی آن به دقت رعایت شود. عدم رعایت حتی یکی از این شروط می تواند باعث بطلان محرمیت و عدم حصول نتیجه مطلوب گردد. این شرایط را می توان به سه بخش کلی تقسیم کرد:

شرایط مربوط به شیردهنده (زن برادر)

زنی که به طفل شیر می دهد (در اینجا زن برادر)، باید دارای شرایط زیر باشد:

1. حاصل بودن شیر از نکاح شرعی: شیری که زن به طفل می دهد، حتماً باید نتیجه و حاصل از یک ازدواج شرعی (چه دائم و چه موقت) باشد. اگر شیر حاصل زنا یا وطی شبهه باشد، موجب محرمیت نمی گردد.
2. وجود شیر در سینه: باید واقعاً شیر از سینه زن خارج شود و به طفل برسد. مایعات دیگر مانند آبمیوه یا دارو، حتی اگر از طریق سینه داده شود، موجب محرمیت نیست.

شرایط مربوط به شیرخوار (دختر صغیره)

طفلی که شیر می خورد (در اینجا دختر صغیره)، نیز باید دارای شرایطی باشد:

1. زنده بودن نوزاد شیرخوار: شیر خوردن باید در زمانی صورت گیرد که نوزاد زنده است.
2. تعداد و مقدار شیر: این یکی از مهمترین و دقیق ترین شرایط است. برای حصول محرمیت، شیرخوردن باید به یکی از سه طریق زیر انجام شود:
   • پانزده مرتبه متصل: طفل حداقل پانزده بار پشت سر هم از سینه یک زن شیر بخورد، به طوری که هر بار سیر شود و در بین آن، غذای دیگری نخورد (مگر آب و دارو).
   • یک شبانه روز کامل: طفل به مدت یک شبانه روز کامل، تمام غذای خود را فقط از شیر همان زن دریافت کند و در این مدت، غذای دیگری به او داده نشود.
   • به قدری که عرفاً بگویند از آن شیر روییده شده: به اندازه ای که شیر خوردن طفل باعث رویش گوشت و استخوان او شود و در عرف مردم به آن بگویند از این شیر رشد کرده است. معمولاً مراجع این شرط را در صورت عدم حصول دو شرط قبلی و با احتیاط زیاد می پذیرند.
3. سن شیرخوار: شیرخوار نباید هنوز به سن دو سال تمام شمسی (یا قمری بنا بر فتوای برخی مراجع) رسیده باشد. بعد از دو سالگی، شیر خوردن موجب محرمیت نمی شود.

شرایط خاص عقد موقت با صغیره (بر اساس فتوای برخی مراجع مانند آیت الله مکارم)

عقد موقتی که برای این منظور با دختر شیرخوار انجام می شود، نیز باید شرایط خاصی را دارا باشد تا از نظر شرعی صحیح تلقی شود. آیت الله مکارم شیرازی بر این شرایط تأکید ویژه ای دارند:

1. مصلحت صغیره: این عقد باید به مصلحت و منفعت شرعی، مادی یا معنوی صغیره باشد. به عنوان مثال، تعیین مهریه مناسب برای صغیره یا هر مصلحت دیگری که ولی شرعی آن را تأیید کند. صرفاً برای محرمیت زن برادر نمی توان به نفع صغیره نبود.
2. اذن ولی شرعی: رضایت و اجازه ولی شرعی صغیره (پدر یا جد پدری) برای جاری شدن عقد موقت ضروری است. ولی نیز باید مصلحت صغیره را در نظر بگیرد و بر اساس آن اجازه دهد.
3. مدت عقد موقت: مدت عقد موقت باید به قدری طولانی باشد که در عرف عقلا عنوان نکاح بر آن صدق کند و امکان بهره گیری جنسی از آن در آینده وجود داشته باشد (البته پس از بلوغ دختر). ایشان تأکید دارند که عقد برای یک روز یا مدت بسیار کوتاه که هیچ ثمره ای جز ایجاد محرمیت ندارد، باطل است. به نظر ایشان، چنین عقدی در عرف عقلا مفهوم نکاح ندارد و نیت اصلی آن فقط سوءاستفاده از حکم شرعی است و نه ایجاد یک رابطه زناشویی واقعی.

این شرایط پیچیده، نشان دهنده حساسیت موضوع و لزوم احتیاط فراوان در اجرای این حیله شرعی است. هرگونه سهل انگاری در رعایت این جزئیات، می تواند منجر به عدم حصول محرمیت و باقی ماندن نامحرمی شود.

ملاحظات اخلاقی و اجتماعی: آیا این راه حل توصیه می شود؟

پس از بررسی ابعاد فقهی و شرایط دقیق محرمیت از طریق رضاع، اکنون باید به جنبه های اخلاقی و اجتماعی این راه حل بپردازیم. اگرچه از نظر فقهی با رعایت تمامی شروط، این روش منجر به محرمیت می شود و از جمله حیله های شرعی مثبت محسوب می گردد، اما بسیاری از مراجع عظام تقلید و علمای اخلاق، استفاده از آن را توصیه نمی کنند و حتی نسبت به مفاسد و مشکلات احتمالی آن هشدار می دهند.

نظر اخلاقی مراجع

آیت الله العظمی مکارم شیرازی، که خود صحت فقهی این روش را تأیید کرده اند، به شدت بر عدم توصیه اخلاقی آن تأکید دارند. ایشان صراحتاً بیان می کنند که چاره جویی مذکور، هر چند از نظر شرعی بدون إشكال، و از جمله حيله هاى مثبت و صحيح مى باشد، لكن بدون شك گاه منشأ مشكلات و محذورات و مفاسدى شده، و خواهد شد. این موضع گیری نشان می دهد که اگرچه شرع راه هایی را برای حل مشکلات قرار داده است، اما انسان باید در استفاده از این راه ها، حکمت و مصلحت کلی را در نظر بگیرد و از سوءاستفاده از احکام پرهیز کند.

مفاسد و مشکلات احتمالی

استفاده از این روش برای ایجاد محرمیت، می تواند پیامدهای ناخوشایند اخلاقی و اجتماعی متعددی به همراه داشته باشد که در ادامه به برخی از آن ها اشاره می شود:

1. باز شدن راه وسوسه شیطان:

   قبل از محرمیت، زن برادر و برادر شوهر به دلیل نامحرم بودن، حریم شرعی و اخلاقی خود را حفظ می کنند و این حریم، سد محکمی در برابر وسوسه های شیطانی است. اما پس از ایجاد محرمیت، ممکن است این حریم ها سست شوند و زن برادر در مقابل برادر شوهر با ظاهری آزادتر حاضر شود. این امر می تواند زمینه را برای سوءاستفاده های نفسانی و وسوسه های شیطانی فراهم آورد و روابط را به سمت و سوی نامطلوبی سوق دهد. همانطور که آیت الله مکارم اشاره می کنند: به يقين شيطان، كه در كمين است، و منتظر زمينه مساعدى براى وسوسه مومنان مى باشد، دست به كار مى گردد و….

2. تضعیف بنیان خانواده و روابط:

   حتی اگر وسوسه ای هم در کار نباشد، نفس این عمل (ازدواج موقت با یک صغیره) می تواند در روابط زناشویی زوجین و همچنین روابط میان اعضای خانواده ایجاد سوءتفاهم، بدبینی و سردی کند. ممکن است شوهر یا خود زن برادر از لحاظ روانی با این مسئله کنار نیایند و احساسات ناخوشایندی نسبت به این حیله پیدا کنند که در بلندمدت به بنیان خانواده و روابط خویشاوندی آسیب می زند.

3. سوءاستفاده از احکام شرعی:

   خطر دیگری که در این زمینه وجود دارد، استفاده ابزاری از دین و احکام شرعی برای مقاصد غیر شرعی یا برای فرار از رعایت اصول اخلاقی است. اگر نیت اصلی از این کار صرفاً رفع حجاب و آزادتر بودن در روابط باشد و نه تقرب به خدا یا حل مشکلی از روی تقوا، ممکن است ماهیت معنوی حکم شرعی از بین برود و به نوعی بازی با احکام تلقی شود. این امر با روح تعالیم دینی که بر حیا و تقوا تأکید دارد، منافات پیدا می کند.

4. مشکلات عرفی و فرهنگی:

   در بسیاری از جوامع و فرهنگ ها، به ویژه در ایران، مسئله ازدواج موقت با یک دختر شیرخوار برای ایجاد محرمیت، پذیرفته نیست و می تواند باعث قضاوت های منفی و مشکلات اجتماعی گردد. درک و پذیرش این امر برای عموم مردم دشوار است و ممکن است به آبروی افراد و خانواده لطمه وارد کند.

5. اهمیت حفظ حریم ها:

   شرع اسلام با تعیین حدود و حریم ها، قصد حفظ جامعه از مفاسد و تقویت روابط سالم را دارد. رعایت حجاب و حدود شرعی برای نامحرمان، اصلی اساسی و پیشگیرانه است که می تواند از بسیاری از مشکلات جلوگیری کند. در واقع، بهترین راهکار در مواجهه با نامحرم بودن زن برادر و برادر شوهر، تمرین تقوا و رعایت همان حریم های شرعی است که اسلام تعیین کرده است.

با توجه به تمامی این ملاحظات، می توان گفت که اگرچه از جنبه فقهی، راه حلی برای محرم شدن زن برادر بر برادر شوهر وجود دارد، اما از جنبه اخلاقی و اجتماعی، این راه حل با چالش های جدی همراه است و در اکثر موارد توصیه نمی شود. پرهیز از این مسیر و حفظ حریم های شرعی، معمولاً گزینه معقول تر و کم خطرتر محسوب می شود.

جمع بندی و نتیجه گیری

در این مقاله به بررسی جامع مسئله «محرم شدن زن برادر» بر «برادر شوهر» پرداختیم. روشن شد که از نظر فقهی، در حالت عادی و بدون دخالت عوامل خاص، زن برادر و برادر شوهر نسبت به یکدیگر نامحرم محسوب می شوند. این نامحرمیت، بر اساس عدم وجود رابطه محرمیت نسبی یا سببی مستقیم میان آن دو است.

تنها راه حل فقهی برای ایجاد محرمیت دائمی میان زن برادر و برادر شوهر، استفاده از روش «محرمیت رضاعی» است. این روش نیازمند یک فرآیند دقیق شرعی شامل «عقد موقت برادر شوهر با یک دختر شیرخوار (صغیره)» و سپس «شیر دادن زن برادر به آن دختر شیرخوار» است. با رعایت تمامی شروط سختگیرانه رضاع (مانند تعداد و مقدار شیر، سن شیرخوار، و شرایط مربوط به شیردهنده و عقد موقت)، زن برادر در حکم مادرزن رضاعی برادر شوهر قرار گرفته و بر او محرم ابدی می شود. فتاوای مراجع عظام تقلید از جمله امام خمینی (ره) و آیت الله العظمی مکارم شیرازی، صحت فقهی این مسیر را با تأکید بر شرایط آن تأیید می کنند.

با این حال، بخش مهمی از این بحث به ملاحظات اخلاقی و اجتماعی اختصاص یافت. عمده مراجع تقلید، به رغم تأیید فقهی این راه، آن را از نظر اخلاقی به هیچ وجه توصیه نمی کنند. دلیل این عدم توصیه، مفاسد و مشکلات احتمالی متعددی است که می تواند ناشی از استفاده از این روش باشد. این مفاسد شامل باز شدن راه وسوسه شیطان، تضعیف بنیان خانواده، سوءاستفاده از احکام شرعی و مشکلات عرفی و فرهنگی است.

در نهایت، می توان چنین نتیجه گیری کرد که محرم شدن زن برادر از طریق رضاع یک راه حل فقهی مطرح است، اما مشروط به رعایت دقیق تمامی شرایط شرعی و با ملاحظات اخلاقی جدی همراه است. لذا تأکید بر لزوم تقوا، احتیاط و پرهیز از سوءاستفاده از احکام شرعی در این مورد بسیار حیاتی است.

توصیه می شود که افراد قبل از هرگونه اقدامی در این زمینه، حتماً با مراجع تقلید یا کارشناسان دینی معتبر مشورت کرده و از ابعاد مختلف مسئله آگاه شوند. در بسیاری از موارد، اهمیت حفظ حریم های شرعی و رعایت حدود الهی به عنوان بهترین راهکار در روابط خانوادگی، می تواند آرامش و صلح پایدارتری را در محیط خانواده به ارمغان بیاورد.