طبیعت بلاروس

بلاروس کشوری محصور در خشکی در اروپای شرقی گنجینه ای پنهان از طبیعت بکر و دست نخورده است. برخلاف تصور رایج این سرزمین تنها شامل دشت های وسیع نیست بلکه تنوع زیستی قابل توجهی در دل جنگل های کهن تالاب های گسترده و هزاران دریاچه و رودخانه خود جای داده است. برای کسانی که به دنبال تجربه ای اصیل از طبیعت قاره اروپا هستند دور از شلوغی و توسعه یافتگی صنعتی بلاروس مقصدی بی نظیر محسوب می شود. این کشور با داشتن یکی از بالاترین نسبت های پوشش جنگلی در اروپا و پهنه های آبی وسیع زیستگاه گونه های جانوری و گیاهی نادری است که در بسیاری از نقاط دیگر قاره از بین رفته اند. درک ویژگی های جغرافیایی منحصر به فرد تنوع اکوسیستم ها از جنگل های انبوه تا تالاب های حیاتی و همچنین تلاش های صورت گرفته برای حفاظت از این منابع طبیعی به شما کمک می کند تا تصویری جامع و عمیق از طبیعت بلاروس و اهمیت آن در سطح جهانی به دست آورید و بدانید چرا این کشور لقب «ریه سبز اروپا» یا «کشور هزاران دریاچه» را به خود اختصاص داده است.

ویژگی های جغرافیایی و اقلیم بلاروس

بلاروس در بخش شرقی قاره اروپا واقع شده و فاقد هرگونه مرز آبی با دریاها یا اقیانوس ها است. این کشور عمدتاً دارای توپوگرافی هموار و دشت های وسیع است که ارتفاع متوسط آن از سطح دریا نسبتاً پایین است. بلندترین نقطه بلاروس کوه ژیارژینسکایا (Dzyarzhynskaya Hara) نام دارد که تنها ۳۴۵ متر ارتفاع دارد و بیشتر شبیه به یک تپه مرتفع است تا کوه به معنای واقعی. این ویژگی جغرافیایی باعث شده تا جریان رودخانه ها آرام و پهنه های آبی گسترده ای در سراسر کشور شکل گیرد. خاک بلاروس عمدتاً حاصلخیز است اما بخش های وسیعی نیز شامل خاک های پودزولیک و مناطق باتلاقی است که برای پوشش گیاهی خاصی مناسب هستند.

اقلیم بلاروس از نوع قاره ای معتدل است به این معنی که تفاوت دمایی قابل توجهی بین فصول مختلف سال وجود دارد. تابستان ها معمولاً گرم و مرطوب هستند با میانگین دمایی در حدود ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی گراد در ماه جولای هرچند دما می تواند در برخی روزها بسیار بالاتر نیز برود. زمستان ها سرد و طولانی هستند با میانگین دمایی در حدود منفی ۴ تا منفی ۸ درجه سانتی گراد در ماه ژانویه و بارش برف معمول است که سطح زمین را برای چندین ماه می پوشاند. میزان بارش در طول سال نسبتاً یکنواخت است اما بیشترین میزان بارش معمولاً در ماه های گرم سال رخ می دهد. این اقلیم برای رشد جنگل های مخلوط و همچنین حفظ سطح آب در تالاب ها و دریاچه ها بسیار مناسب است و نقش کلیدی در شکل گیری اکوسیستم های متنوع بلاروس ایفا می کند.

جنگل ها و پوشش گیاهی بلاروس

جنگل ها یکی از برجسته ترین ویژگی های طبیعی بلاروس هستند و بخش قابل توجهی از مساحت کشور را پوشش می دهند که این نسبت در مقایسه با بسیاری از کشورهای اروپایی بسیار بالا است. این پوشش جنگلی متراکم نقش حیاتی در حفظ تنوع زیستی تصفیه هوا و آب و همچنین تنظیم اقلیم محلی ایفا می کند. انواع مختلفی از جنگل ها در بلاروس یافت می شود که بسته به نوع خاک رطوبت و عرض جغرافیایی متفاوت هستند. در بخش های شمالی و مرکزی کشور جنگل های سوزنی برگ مانند کاج و نوئل غالب هستند در حالی که در مناطق جنوبی تر به خصوص در منطقه پولسی جنگل های پهن برگ و مخلوط شامل درختانی مانند بلوط توسکا توس افرا و زبان گنجشک دیده می شوند. زیرپوشش این جنگل ها نیز بسیار غنی است و شامل انواع بوته ها سرخس ها خزه ها و قارچ ها می شود.

تنوع پوشش گیاهی بلاروس تنها به درختان محدود نمی شود. دشت ها و مراتع به خصوص در اطراف رودخانه ها و دریاچه ها زیستگاه انواع گیاهان گلدار و علفی هستند. تالاب ها و باتلاق ها نیز دارای پوشش گیاهی منحصربه فردی هستند که با شرایط آبی و خاک اسیدی سازگار شده اند شامل انواع خزه اسفاگنوم گیاهان آبزی و گونه های خاص تالابی. وجود این اکوسیستم های متنوع گیاهی پایه ای محکم برای حیات وحش گسترده و متنوع بلاروس فراهم می آورد و زیبایی طبیعی خاصی به این سرزمین می بخشد. مدیریت پایدار جنگل ها و مناطق طبیعی برای حفظ این ثروت گیاهی از اهمیت بالایی برخوردار است.

جنگل باستانی بیالوویژا

جنگل باستانی بیالوویژا (Belovezhskaya Pushcha در بلاروس) یکی از ارزشمندترین و مشهورترین مناطق طبیعی بلاروس و لهستان است که به عنوان یکی از آخرین و بزرگترین بخش های باقی مانده از جنگل های اولیه و دست نخورده اروپا شناخته می شود. این جنگل که قدمت آن به هزاران سال پیش بازمی گردد در مرز بلاروس و لهستان واقع شده و به دلیل ویژگی های اکولوژیکی منحصر به فرد و تنوع زیستی استثنایی خود در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. بیالوویژا نمونه ای نادر از جنگلی است که انسان تأثیر کمی بر آن گذاشته و فرآیندهای طبیعی همچنان در آن غالب هستند.

این جنگل زیستگاه طیف وسیعی از گونه های درختی قدیمی و تنومند است از جمله بلوط های چند صد ساله کاج های بلند و نوئل های کهن. ساختار جنگل بسیار پیچیده و چند لایه است با درختان در سنین مختلف چوب های مرده و افتاده که همگی به غنای اکوسیستم کمک می کنند. مهمترین ساکن این جنگل گاومیش کوهان دار اروپایی یا «زوبر» است که بزرگترین پستاندار خشکی اروپا محسوب می شود و بیالوویژا نقش حیاتی در حفاظت و افزایش جمعیت این گونه در معرض خطر ایفا کرده است. علاوه بر زوبر این جنگل پناهگاه گونه های جانوری دیگری مانند گرگ سیاهگوش گراز وحشی گوزن و انواع پرندگان نادر است. حفاظت از بیالوویژا نمادی از تلاش برای حفظ میراث طبیعی قاره اروپا و اهمیت اکوسیستم های دست نخورده است.

پهنه های آبی بلاروس دریاچه ها و رودخانه ها

بلاروس به درستی به عنوان «کشور هزاران دریاچه» شناخته می شود هرچند تعداد دقیق دریاچه ها بسته به تعریف متفاوت است اما وجود بیش از ۱۰,۰۰۰ دریاچه کوچک و بزرگ و همچنین شبکه ای گسترده از رودخانه ها یکی از ویژگی های بارز جغرافیایی این کشور است. این پهنه های آبی نقش محوری در چشم انداز اکوسیستم و حتی فرهنگ بلاروس دارند. بسیاری از دریاچه ها منشأ یخچال طبیعی دارند و در شمال و شمال غرب کشور متمرکز شده اند در حالی که رودخانه ها در سراسر کشور جریان دارند و شبکه ای حیاتی برای زهکشی و حیات فراهم می کنند.

رودخانه های اصلی بلاروس شامل دنیپر (Dnieper) که به سمت جنوب و دریای سیاه می ریزد پریپیات (Pripyat) که یکی از شاخه های اصلی دنیپر و مهم برای منطقه پولسی است نمان (Neman) که به سمت غرب و دریای بالتیک می رود و دوینای غربی (Western Dvina) که به سمت شمال و دریای بالتیک جاری می شود هستند. این رودخانه ها نه تنها منابع مهم آب شیرین و زیستگاه برای گونه های آبزی هستند بلکه مسیرهای تاریخی و مهمی برای حمل و نقل و تجارت نیز بوده اند. دریاچه ها به ویژه دریاچه های بزرگتر مانند ناروچ (Narach) اسویتیز (Svityaz) و دروکسیای (Drysviaty) کانون های مهمی برای تفریح ماهیگیری و مطالعه اکولوژیکی محسوب می شوند. وجود این تعداد زیاد پهنه آبی تنوع زیستی آبزی و کنارآبزی بلاروس را غنی ساخته و زیبایی خاصی به مناظر طبیعی این کشور بخشیده است.

دریاچه های براسلاو

منطقه دریاچه های براسلاو (Braslav Lakes) در شمال غربی بلاروس یکی از زیباترین و شناخته شده ترین مناطق دریاچه ای این کشور است و بخش اصلی آن در قالب پارک ملی براسلاو قرار گرفته است. این منطقه شامل گروهی از حدود ۳۰ دریاچه به هم پیوسته است که توسط آبراهه ها و رودخانه های کوچک به یکدیگر متصل می شوند. دریاچه های براسلاو نتیجه فعالیت های یخچال های طبیعی در آخرین عصر یخبندان هستند که با عقب نشینی خود گودال ها و دره هایی را باقی گذاشتند که به مرور زمان از آب پر شدند. شکل و اندازه این دریاچه ها بسیار متنوع است از دریاچه های کوچک و دایره ای شکل تا دریاچه های بزرگتر و کشیده با سواحل پیچیده.

دریاچه های براسلاو به دلیل آب های شفاف جزایر متعدد و سواحل جنگلی مقصدی محبوب برای گردشگری داخلی و بین المللی به ویژه برای فعالیت هایی مانند قایقرانی شنا ماهیگیری و کمپینگ هستند. این منطقه همچنین از نظر اکولوژیکی بسیار غنی است و زیستگاه انواع پرندگان آبزی و کنارآبزی ماهی ها و پستاندارانی است که به محیط های آبی وابسته هستند. چشم انداز متنوع شامل جنگل ها تپه های مورن و تالاب های کوچک در اطراف دریاچه ها جذابیت طبیعی این منطقه را دوچندان کرده و آن را به یکی از جواهرات طبیعی بلاروس تبدیل کرده است. حفاظت از کیفیت آب و اکوسیستم های پیرامون این دریاچه ها از اولویت های محیط زیستی بلاروس است.

تالاب ها و باتلاق های پولسی

منطقه پولسی (Polesie) که بخش وسیعی از جنوب بلاروس و بخش هایی از اوکراین و لهستان را در بر می گیرد یکی از بزرگترین و مهمترین مناطق تالابی و باتلاقی در اروپا است. این منطقه که به دلیل وسعت و بکر بودن به «آمازون اروپا» نیز شهرت دارد شامل شبکه ای پیچیده از باتلاق ها تالاب ها دشت های سیلابی رودخانه های آرام و جنگل های مرطوب است. پولسی نقش حیاتی در تنظیم چرخه آب در مقیاس منطقه ای ایفا می کند و به عنوان یک اسفنج طبیعی عمل می کند که آب باران و برف ذوب شده را جذب و به تدریج در طول سال آزاد می کند.

اکوسیستم های تالابی پولسی از نظر تنوع زیستی فوق العاده غنی هستند. این منطقه زیستگاه انواع گونه های گیاهی نادر و انحصاری تالاب ها است و به خصوص برای پرندگان مهاجر اهمیت بین المللی دارد. میلیون ها پرنده در مسیر کوچ سالانه خود بین اروپا و آفریقا برای استراحت و تغذیه در تالاب های پولسی توقف می کنند. گونه هایی مانند درنا لک لک سیاه عقاب دریایی و انواع اردک ها و غازها در این منطقه یافت می شوند. همچنین پستاندارانی مانند سگ آبی سمور گراز وحشی و گوزن نیز در این تالاب ها زندگی می کنند. اهمیت اکولوژیکی پولسی فراتر از مرزهای بلاروس است و حفاظت از این منطقه وسیع و آسیب پذیر نیازمند همکاری های بین المللی و مدیریت پایدار منابع آبی و زمینی است تا این زیستگاه منحصر به فرد برای نسل های آینده حفظ شود.

پارک های ملی و مناطق حفاظت شده بلاروس

بلاروس برای حفاظت از تنوع زیستی ارزشمند و اکوسیستم های منحصر به فرد خود شبکه ای از مناطق حفاظت شده را ایجاد کرده است که شامل پارک های ملی ذخیره گاه های طبیعی دولتی (Zapovedniks) ذخیره گاه های زیست کره و مناطق حفاظت شده دیگر می شود. این مناطق نقش کلیدی در حفظ زیستگاه های طبیعی گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر انجام تحقیقات علمی و ترویج گردشگری پایدار دارند. پارک های ملی بزرگترین و شناخته شده ترین نوع مناطق حفاظت شده هستند که علاوه بر حفاظت از طبیعت امکانات محدودی برای بازدیدکنندگان و فعالیت های تفریحی سازگار با محیط زیست نیز فراهم می کنند.

هدف اصلی ایجاد این مناطق حفاظت شده حفظ نمونه های نماینده ای از چشم اندازهای طبیعی بلاروس از جمله جنگل های کهن تالاب های بزرگ دریاچه های مهم و زیستگاه های حیاتی برای گونه های کلیدی است. مدیریت این مناطق شامل نظارت بر وضعیت اکولوژیکی اجرای برنامه های حفاظت از گونه ها کنترل فعالیت های انسانی مانند شکار و قطع درختان غیرمجاز و همچنین آموزش و آگاهی بخشی عمومی در مورد اهمیت حفاظت از طبیعت است. این شبکه از مناطق حفاظت شده ستون فقرات تلاش های بلاروس برای حفظ میراث طبیعی خود و تضمین پایداری اکولوژیکی برای آینده است.

پارک ملی پریپیات

پارک ملی پریپیات (Pripyatsky National Park) در منطقه پولسی در جنوب بلاروس واقع شده و یکی از بزرگترین و مهمترین مناطق حفاظت شده در این کشور است. این پارک در امتداد رودخانه پریپیات یکی از شاخه های اصلی رودخانه دنیپر گسترش یافته و شامل بخش های وسیعی از دشت های سیلابی جنگل های مرطوب و تالاب های گسترده است. پارک ملی پریپیات به دلیل ویژگی های هیدرولوژیکی منحصر به فرد خود شناخته می شود؛ سطح آب در طول سال به شدت نوسان دارد و بخش های عظیمی از پارک به صورت فصلی زیر آب می روند که این پدیده اکوسیستم های خاص و پویا را ایجاد می کند.

این پارک به خصوص برای پرندگان اهمیت فراوانی دارد و به عنوان یک منطقه مهم برای پرندگان (IBA – Important Bird Area) در سطح بین المللی شناخته شده است. بیش از ۲۵۰ گونه پرنده در این پارک مشاهده شده اند که بسیاری از آن ها پرندگان مهاجر یا گونه های نادر و حفاظت شده هستند. همچنین پارک ملی پریپیات زیستگاه پستاندارانی مانند سگ آبی سمور آبی گوزن گراز وحشی گرگ و سیاهگوش است. جنگل های پارک شامل گونه هایی مانند بلوط توسکا و توس است که با شرایط مرطوب سازگار شده اند. بازدید از این پارک فرصتی برای تجربه چشم اندازهای بکر تالابی و مشاهده حیات وحش وابسته به آب است و نقش حیاتی در حفاظت از اکوسیستم های ارزشمند پولسی ایفا می کند.

پارک ملی ناراچانسکای

پارک ملی ناراچانسکای (Narachansky National Park) در شمال غربی بلاروس قرار دارد و یکی دیگر از مناطق حفاظت شده مهم این کشور است که حول بزرگترین دریاچه بلاروس دریاچه ناروچ (Narach) متمرکز شده است. این پارک شامل مجموعه ای از دریاچه ها جنگل ها مراتع و تالاب های کوچک است که تنوع چشم انداز قابل توجهی را ارائه می دهد. دریاچه ناروچ با مساحت حدود ۷۹.۶ کیلومتر مربع نه تنها بزرگترین دریاچه بلاروس است بلکه یکی از منابع مهم آب شیرین و مقاصد اصلی تفریحی و درمانی در کشور محسوب می شود.

پارک ملی ناراچانسکای به دلیل زیبایی طبیعی و امکانات تفریحی مقصدی محبوب برای گردشگران و مردم محلی است. فعالیت هایی مانند شنا قایقرانی ماهیگیری و پیاده روی در مسیرهای جنگلی و اطراف دریاچه ها در این پارک رایج هستند. علاوه بر ارزش تفریحی این پارک از نظر اکولوژیکی نیز حائز اهمیت است. جنگل های اطراف دریاچه ها زیستگاه انواع پرندگان و پستانداران هستند و دریاچه ها محل زندگی گونه های مختلف ماهی و پرندگان آبزی هستند. مدیریت پارک تلاش می کند تا تعادلی بین حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار گردشگری ایجاد کند اطمینان حاصل شود که زیبایی و سلامت اکوسیستم این منطقه ارزشمند حفظ شود.

حیات وحش متنوع بلاروس

تنوع زیستی بلاروس به خصوص در بخش حیات وحش آن بازتابی از تنوع اکوسیستم های موجود در این کشور است. جنگل های وسیع تالاب های گسترده و شبکه ای از دریاچه ها و رودخانه ها زیستگاه های مناسبی برای طیف وسیعی از گونه های جانوری فراهم آورده اند. یکی از نمادین ترین حیوانات بلاروس گاومیش کوهان دار اروپایی یا «زوبر» است که بزرگترین حیوان خشکی در قاره محسوب می شود و بلاروس نقش مهمی در احیای جمعیت آن پس از نزدیک شدن به انقراض ایفا کرده است به خصوص در جنگل بیالوویژا و سایر مناطق حفاظت شده.

جنگل های بلاروس همچنین زیستگاه پستانداران بزرگی مانند گوزن قرمز گوزن شمالی (elk) گراز وحشی گرگ و سیاهگوش هستند. حیوانات کوچکتری مانند روباه راکون اروپایی سمور و انواع جوندگان نیز در این جنگل ها زندگی می کنند. تالاب ها و پهنه های آبی بلاروس به خصوص برای پرندگان اهمیت دارند. این کشور در مسیرهای اصلی کوچ پرندگان قرار دارد و میلیون ها پرنده هر ساله از آن عبور می کنند. گونه های بومی و مهاجر شامل درناها لک لک های سیاه و سفید عقاب های دریایی شاهین ها و انواع اردک ها غازها و قوهای وحشی در تالاب ها و اطراف دریاچه ها دیده می شوند. خزندگان و دوزیستان نیز در محیط های مرطوب و جنگلی بلاروس یافت می شوند. تلاش های حفاظتی در پارک های ملی و ذخیره گاه ها به حفظ این تنوع جانوری کمک شایانی کرده است.

اکوتوریسم و گردشگری در طبیعت بلاروس

بلاروس به دلیل طبیعت بکر و دست نخورده خود پتانسیل بالایی برای توسعه اکوتوریسم و گردشگری مبتنی بر طبیعت دارد. دور بودن از مسیرهای اصلی گردشگری انبوه و حفظ بخش های وسیعی از چشم اندازهای طبیعی این کشور را برای علاقه مندان به تجربه های آرام و نزدیک با طبیعت جذاب می سازد. فعالیت های اکوتوریستی در بلاروس شامل بازدید از پارک های ملی و ذخیره گاه های طبیعی پیاده روی در مسیرهای جنگلی مشاهده پرندگان (Birdwatching) در تالاب ها قایقرانی و کایاک سواری در رودخانه ها و دریاچه ها و ماهیگیری است.

پارک های ملی مانند بیالوویژا پریپیات و ناراچانسکای امکانات محدودی مانند مسیرهای پیاده روی مشخص برج های دیده بانی برای مشاهده حیات وحش و مراکز بازدیدکنندگان را ارائه می دهند. اقامتگاه های روستایی و بوم گردی نیز در نزدیکی مناطق طبیعی وجود دارند که فرصتی برای تجربه زندگی محلی در کنار طبیعت فراهم می کنند. گردشگری در طبیعت بلاروس معمولاً بر آرامش مشاهده حیات وحش در زیستگاه طبیعی و لذت بردن از چشم اندازهای طبیعی تأکید دارد. توسعه پایدار این نوع گردشگری می تواند به اقتصاد محلی کمک کرده و همزمان آگاهی در مورد اهمیت حفاظت از محیط زیست را افزایش دهد. با این حال زیرساخت ها هنوز در مراحل اولیه توسعه هستند و این موضوع برای برخی گردشگران جذابیت اصلی محسوب می شود یعنی تجربه سفری ماجراجویانه تر و دور از امکانات رایج گردشگری.

تلاش ها برای حفاظت از محیط زیست بلاروس

حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی یکی از اولویت های دولت بلاروس است و این کشور اقدامات متعددی را در این زمینه انجام داده است. ایجاد شبکه ای گسترده از مناطق حفاظت شده شامل پارک های ملی ذخیره گاه های طبیعی و مناطق حفاظت شده دیگر مهمترین گام در این راستا بوده است. این مناطق حدود ۲۰ درصد از مساحت کشور را پوشش می دهند و نقش حیاتی در حفظ زیستگاه های کلیدی و گونه های در معرض خطر ایفا می کنند. برنامه های حفاظتی خاصی برای گونه های نمادین مانند گاومیش کوهان دار اروپایی در حال اجرا است که منجر به افزایش جمعیت این حیوان در بلاروس شده است.

بلاروس همچنین به معاهدات و کنوانسیون های بین المللی مرتبط با محیط زیست مانند کنوانسیون تنوع زیستی و کنوانسیون رامسر (حفاظت از تالاب ها) پیوسته است که نشان دهنده تعهد این کشور به حفاظت از منابع طبیعی در سطح جهانی است. مدیریت پایدار جنگل ها کنترل آلودگی آب و هوا و ترویج استفاده از انرژی های تجدیدپذیر نیز از جمله سیاست های محیط زیستی بلاروس هستند. یکی از چالش های محیط زیستی مهم برای بلاروس میراث حادثه چرنوبیل است که بخش هایی از جنوب شرق کشور را تحت تأثیر قرار داده و نیازمند نظارت و مدیریت بلندمدت است. با وجود این چالش ها تلاش ها برای حفاظت از طبیعت بکر بلاروس ادامه دارد و این کشور به تدریج در حال تبدیل شدن به یک الگوی منطقه ای در زمینه حفاظت از تنوع زیستی و اکوسیستم های طبیعی است.

پر بازدیدترین منطقه طبیعی بلاروس کدام است؟

جنگل باستانی بیالوویژا به دلیل اهمیت تاریخی و زیستی و وجود گاومیش کوهان دار اروپایی یکی از شناخته شده ترین و پربازدیدترین مناطق طبیعی بلاروس محسوب می شود.

وسعت جنگل های بلاروس چقدر است؟

جنگل ها بخش قابل توجهی از مساحت بلاروس را پوشش می دهند. بر اساس آمارهای رسمی بیش از ۴۰ درصد از اراضی کشور پوشیده از جنگل است که رقمی بالا در مقایسه با بسیاری از کشورهای اروپایی است.

بلاروس چند پارک ملی دارد؟

بلاروس در حال حاضر دارای چهار پارک ملی اصلی است: بیالوویژا براسلاو ناراچانسکای و پریپیات که هر کدام نماینده اکوسیستم های طبیعی خاصی هستند.

بزرگترین دریاچه بلاروس چه نام دارد؟

بزرگترین دریاچه بلاروس دریاچه ناروچ (Narach) نام دارد که در شمال غربی کشور واقع شده و بخشی از پارک ملی ناراچانسکای است.

آیا کوه یا رشته کوه مهمی در بلاروس وجود دارد؟

خیر بلاروس کشوری عمدتاً هموار است و فاقد کوه یا رشته کوه مهمی به معنای رایج است. بلندترین نقطه آن تنها ۳۴۵ متر ارتفاع دارد.