این بار هم از روسیه بازی خوردیم؟

روزنامه هم میهن نوشت:پیشنهاد انعقاد یک توافقنامه جامع همکاری 20 ساله میان ایران و روسیه از نزدیک به سه سال پیش در دیدار سیدابراهیم رییسی، رییس جمهور فقید ایران و ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه در سمرقند مطرح شد. سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه پیش از این گفته بود که این توافقنامه تا پیش از پایان سال 2024 امضا خواهد شد. اما مشخص نیست با اظهارنظرهای مقام های روسیه در مورد توقف فرآیند تکمیل توافقنامه، سرنوشت امضای آن به چه زمانی موکول می شود.

نخستین خبر در مورد این توافقنامه روز سه شنبه از سوی یک مدیر میانی وزارت امور خارجه روسیه در گفت وگو با خبرگزاری دولتی ریانووستی روسیه منتشر شد. ضمیر کابلوف، رییس اداره دوم آسیای وزارت خارجه روسیه در گفت وگو با ریانووستی گفته بود: «فرآیند [امضای توافقنامه] به دلیل مشکلاتی نزد شرکای ایرانی ما به حالت تعلیق درآمده است.» این دیپلمات روسیه این اظهارات را در شرایطی بیان کرد که سرپرست وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در اجلاس وزرای خارجه گروه بریکس در شهر نووگراد روسیه به سر می برد. کابلوف البته در اظهارات خود تاکید کرده بود که توافقنامه همکاری جامع، تصمیم رهبران دو کشور است و قطعاً تکمیل خواهد شد.

ساعاتی بعد از این اظهارنظر، مقام های بلندپایه تر روس، این اظهارات را اندکی تعدیل کردند و واژه «تعلیق» را که با تکذیب طرف ایرانی مواجه شده بود، از ادبیات خود حذف کردند. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین روز سه شنبه گفت: «مسکو و تهران به کار بر روی توافقنامه جامع همکاری دوجانبه ادامه می دهند، هرچند ممکن است برخی جداول زمانبندی برای اقدامات خاص جابه جا شوند.» سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هم تاکید کرد که امضای توافقنامه «معطل برخی تشریفات قانونی و اقدامات رویه ای از سوی ایران است.»

هیچ یک از طرف ها دقیقاً اشاره نمی کنند که مشکلی که باعث توقف یا تاخیر در روند امضای توافقنامه جامع همکاری های بلندمدت ایران و روسیه شده است، چه چیزی است. با این حال آنگونه که از سخنان سفیر ایران در مسکو برمی آید، برخی از بندهای این توافقنامه هنوز مورد تایید «مسیولان و نهادها» در ایران واقع نشده است و آنگونه که وزیر خارجه روسیه می گوید: «برخی اقدام های قانون گذاری از سوی ایران» برای امضای این توافقنامه لازم است. هیچ یک از مقام های روسیه دقیقاً مشخص نکرده اند که چه «مشکلاتی نزد شرکای ایرانی» وجود دارد یا چه قانون گذاری هایی برای امضای توافق باید از سوی ایران انجام شود.

تناقض های بی شمار

اظهارنظرهایی که در دو روز گذشته در مورد توافقنامه جامع همکاری های بلندمدت ایران و روسیه مطرح شد، باعث ایجاد ابهام های بسیاری در مورد سرنوشت این توافقنامه شده است. مشخص نیست که آیا باید حرف یک طرف را باور کرد که متن توافق نهایی شده است یا حرف طرف دیگری که می گوید متن توافق نیاز به کارشناسی بیشتر دارد. اینکه اگر حادثه شهادت رییس جمهور اسلامی ایران پیش نیامده بود توافق امضا شده بود یا اینکه برخی فرآیندهای قانون گذاری در پیش نویس توافق پیش بینی شده است که پیش از امضا باید توسط ایران انجام شود.

یک روز پس از آنکه سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در حاشیه نشست وزرای خارجه گروه بریکس در نووگراد روسیه مدعی شد که متن توافق نهایی شده است و فقط به دلیل برخی «تشریفات قانونی» توسط ایران امکان امضای توافق وجود ندارد، علی باقری کنی، روز چهارشنبه در حاشیه جلسه هییت دولت در جمع خبرنگاران گفت که مذاکرات کارشناسی برای تکمیل متن توافقنامه هنوز ادامه دارد و باید یک جلسه کارشناسی دیگر برای تایید متن توافق برگزار شود.

سرپرست وزارت امور خارجه ایران در حالی این اظهارات را بیان می کند که یک روز قبل از او، وزیر امور خارجه روسیه گفته بود متن توافق «کاملاً مورد موافقت طرفین قرار گرفته است.» درحالی که مقام های روس از روز سه شنبه مرتباً ایران را به ایجاد توقف در فرآیند آماده سازی توافق متهم می کنند، مقام های وزارت امورخارجه ایران رسانه های فارسی زبان را متهم جلوه می دهند و از اساس وجود اظهارنظرهای دیپلمات های روسیه را تکذیب می کنند.

با این حال در تمامی اظهارنظرهای مطرح شده از سوی مقام های ایرانی و روس، ناهماهنگی ها و تناقض های زیادی وجود دارد. از یک طرف وزیر خارجه روسیه می گوید که متن توافق نهایی شده است و سفیر ایران در روسیه پیش از این گفته بود که اگر حادثه شهادت رییس جمهور اسلامی ایران پیش نمی آمد این توافق امضا شده بود، اما از طرف دیگر سرپرست وزارت امور خارجه ایران می گوید که متن توافق هنوز نهایی نشده است و سفیر ایران در مسکو با بازگشتن از حرف های قبلی اش می گوید که متن در اختیار برخی نهادها در ایران است تا پاسخ خود را در مورد آن بدهند.

علی باقری کنی، سرپرست وزارت امور خارجه ایران در گفت وگوی روز چهارشنبه خود در جمع خبرنگاران در حاشیه نشست هییت دولت گفت: «چنین چیزی واقعیت نداشت و ندارد. این سند مدتی است بین دو طرف ایرانی و روس در حال بررسی کارشناسی است، ما نظرات کارشناسی مدنظر خودمان را ارایه کردیم و به روس ها داده ایم، روس ها نظرات کارشناسی خودشان را اعلام کرده اند، قاعدتاً باید یک نشست کارشناسی دیگر برگزار شود که این سند نهایی شود.»

باقری کنی تاکید کرد: «هیچ وقفه ای در مسیر نهایی سازی این سند ایجاد نشده، این سند روند عادی خودش را طی می کند. با اینکه دولت در حال گذار است باز هم هیچ وقفه ای در این کار ایجاد نشده است.»

وی بار دیگر با تکذیب اظهارنظرهای منتشرشده در رسانه های روس که به فارسی ترجمه شده اند، گفت: «خبری در رسانه ها آمده بود، اما این خبر به هیچ وجه واقعیت نداشت، حتی وزیر خارجه روسیه هم بعد از پایان نشست بریکس در مصاحبه با خبرنگاران گفت که این مسیله در دستور کار است و هیچ وقفه ای در آن رخ نداده است.»

اما روایت باقری کنی از اظهارات لاوروف، با آنچه رسانه های روس به نقل از وزیر خارجه این کشور نوشته اند متفاوت است. خبرگزاری ریا اظهارات لاوروف را اینگونه انعکاس داده است: «در مورد توافقنامه همکاری میان ایران و روسیه، بله! در حال حاضر نمی توان آن را امضا کرد، هرچند که متن آن کاملاً مورد توافق واقع شده است.»

وی مدعی شد که امضای توافق معطل برخی «تشریفات قانونی و اقدامات رویه ای در ایران» است و تاکید کرد: «ما سند را برای تایید روسای جمهور و امضا ارایه داده ایم، اما ایران باید برخی اقدامات رویه ای و قانون گذاری که در توافقنامه پیش بینی شده است در پیش بگیرد که هنوز این کارها را نکرده است.»

موضوع آماده بودن توافق برای امضا اوایل هفته جاری توسط سفیر ایران در روسیه هم مطرح شده بود. به گزارش ایرنا، کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه به خبرگزاری ودوموستی گفت: «این توافق در مرحله نهایی است و اگر سانحه هوایی بالگرد حامل رییس جمهوری شهید ایران نبود، می توانست این توافق، امضا شده باشد.»

با این حال سفیر ایران در روسیه، دو روز بعد از این اظهارات و پس از انتشار خبر اظهارات یک دیپلمات روس مبنی بر تعلیق مذاکرات در مورد توافقنامه، رسانه های ایرانی را به انتشار «اخبار فیک» متهم کرد و مدعی شد که اظهارات ضمیر کابلوف، رییس اداره دوم آسیای وزارت امورخارجه روسیه در رسانه های ایران به غلط بازتاب داده شده است.

کاظم جلالی در مورد آخرین وضعیت توافقنامه گفت که متن این توافق در اختیار برخی نهادها در ایران قرار گرفته است و هنوز این نهادها تاییدیه نداده اند. سفیر ایران در روسیه به خبرگزاری ایرنا گفت: «ما دو سال است که بر روی موافقتنامه جامع همکاری های دو کشور کار می کنیم، طبیعی است که بحث های کارشناسی زیادی انجام شده و مرتب آخرین ورژن متن ها با همدیگر رد و بدل می شود. آخرین بار هم دوستان روس متن را به طرف ایرانی دادند. باید با نهادهای مختلفی در داخل کشور اینها را هماهنگ کنند و تنظیم کنند، طبعاً زمان بر است. تلاش ما این بوده و هست که در سال 2024 بتوانیم این توافقنامه را به امضای مقام های دو کشور برسانیم. الان در دست ایران است و ما انتظار داریم که مسیولان و نهادهای ما هر چه سریع تر جواب بدهند که این توافقنامه برای امضا آماده بشود.»

بدعهدی های سابقه دار

تلاش های اخیر برای انعقاد یک پیمان نامه جدید با روسیه در حالی پیگیری می شد که مسکو سوابق چندان روشنی در اجرای تعهدات خود در قبال ایران، به ویژه در دوران تحریم و فشارهای غرب ندارد. روسیه تاکنون چندین بار یا با تاخیرهای طولانی به تعهدات خود در رابطه با ایران عمل کرده است یا اساساً از اجرای تعهدات خود اجتناب کرده است.

در طول دولت سیزدهم، به رغم سیاست نگاه به شرق حاکم بر سیاست خارجی این دولت و تلاش برای برقراری روابط نزدیک با روسیه، مسکو چندین بار نسبت به اجرای تعهدات خود در برابر تهران تعلل نشان داده است. برای مثال مقام های نظامی ایران از دو سال پیش خبر داده بودند که توافقی برای خرید چندین فروند جنگنده مدرن سوخو-35 از روسیه بسته شده است. هرچند یک بار در اردیبهشت ماه سال 1402 خبری در رسانه های ایران مبنی بر تحویل نخستین اسکادران از این جنگنده ها به ایران منتشر شد، اما تا به امروز خبری از تحویل آنها به ایران نشده است و روسیه تنها به تحویل یک فروند هواپیمای آموزشی یاک-130 به ایران بسنده کرده است که گفته می شود در آموزش خلبانان سوخو 35 کاربرد دارد. این در حالی است که از تابستان سال 1401 دولت های غربی ایران را متهم می کنند که مقادیر زیادی سلاح، از جمله پهپادهای انتحاری و شناسایی در اختیار روسیه قرار داده است تا در جنگ اوکراین مورد استفاده قرار گیرند.

بدعهدی های روسیه در مورد تحویل تسلیحات به ایران در گذشته نیز سابقه داشت، از جمله اینکه روسیه درحالی که قرارداد فروش سامانه های پدافندهوایی اس-300 را با ایران منعقد کرده بود، در شورای امنیت سازمان ملل متحد به تحریم تسلیحاتی ایران رای مثبت داد و واگذاری این سامانه ها را تا بعد از توقف اجرای تحریم ها به تاخیر انداخت و البته در زمان تحویل هم با بدعهدی قصد داشت نه تنها خسارتی به ایران ندهد، بلکه با ادعای توقف تولید سامانه های مذکور، با دریافت پول بیشتر سامانه های اس-400 را به ایران واگذار کند.

همچنین در مورد سرنوشت تعهدات روسیه در ساخت واحدهای دو و سه نیروگاه هسته ای بوشهر هم ابهام های زیادی وجود دارد. درحالی که براساس قراردادی که بعد از انعقاد برجام بسته شد، شرکت روس اتم روسیه قرار بود واحد دو نیروگاه اتمی بوشهر را پاییز امسال به ایران تحویل دهد و واحد سوم را هم تا دو سال بعد به پایان برساند، مقام های سازمان انرژی اتمی ایران می گویند که کار واحدهای دو و سه نیروگاه اتمی بوشهر بعد از سال ها توقف از سال گذشته با استفاده از توان داخلی از سر گرفته شده است و تا 5 سال دیگر به پایان می رسد. معلوم نیست که در حال حاضر نقش روس اتم در این پروژه چیست و اگر این شرکت روسی از این پروژه کنار کشیده است، آیا خسارت و جریمه ای به ایران پرداخت کرده است یا نه. پیش از این سفیر پیشین روسیه در تهران، گفته بود که روس اتم به دلیل بدهی چندصدمیلیون یورویی ایران به این شرکت، ادامه کار در بوشهر را متوقف کرده است. روسیه واحد یک نیروگاه اتمی بوشهر را هم با بیش از 11 سال تاخیر نسبت به قرارداد به ایران واگذار کرد.

مورد دیگری که در مورد اجرای تعهدات روسیه ابهام های زیادی وجود دارد، تفاهمنامه ای است که دو سال پیش بین محسن خجسته هنر برتر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و ویتالی مارکلوف، قایم مقام مدیرعامل شرکت گازپروم روسیه امضا شد و قرار بود براساس آن روسیه 40 میلیارد دلار سرمایه گذاری در صنعت نفت ایران انجام دهد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وزارت نفت توسعه میدان های گازی کیش و پارس شمالی، فشارافزایی میدان پارس جنوبی، توسعه 6 میدان نفتی، سوآپ گاز و فرآورده، تکمیل طرح های ال ان جی، احداث خطوط لوله صادرات گاز و دیگر همکاری های علمی و فناورانه از جمله مفاد این تفاهم نامه بودند. مشخص نیست دقیقاً چه میزان از این 40 میلیارد دلار سرمایه گذاری و در کدام پروژه ها در طول دو سال گذشته جذب شده است.

21307