مرگ در راه عقیده و در مسیر وظایف انسانی و اجتماعی مقدس و ارزشمند است

هنر برتر/اصفهان مرگ در طول تاریخ همواره از موضوعات مورد توجه انسان بوده است و پس از تَعَیُن عقاید و وظایف، مرگ در راه عقیده و در مسیر وظایف انسانی و اجتماعی مقدس و ارزشمند شمرده شد.

«شهید، در لغت به معنای گواه است و در اسلام به کسی گفته می شود که در راه هدف های عالی اسلامی و به انگیزه برقراری ارزش های واقعی بشری کشته شود، در این صورت فرد به یکی از عالی ترین و راقی ترین درجات و مراتبی نایل می شود که یک انسان ممکن است در سیر صعودی خود برسد. از نوع تعبیر و برداشت قرآن درباره شهدا و از تعبیراتی که در احادیث و روایات اسلامی در این زمینه واردشده است، می توان منطق اسلام را شناخت و علت قداست یافتن این کلمه را در عرف مسلمانان دریافت.

در اسلام وقتی که می خواهند مقام کسی یا کاری را بالا ببرند می گویند مقام آن شخص برابر است با مقام شهید و یا آن کار، اجرش برابر است با اجر شهید. مثلاً درباره طالب علم اگر واقعاً انگیزه اش حقیقت جویی و خدمت و تقرب به خدا باشد و علم را وسیله مطامع خود قرار ندهد، می گویند اگر کسی طالب علم باشد و در خلال دانشجویی و طلبگی بمیرد، شهید از دنیا رفته است. این تعبیر، قداست و علوّ مقام طالب علم را می رساند. همچنین درباره کسی که برای اداره عایله اش خود را به رنج می افکند و کار می کند و زحمت می کشد- که البته این خود یک فریضه است، زیرا اسلام با بیکاری و بیکارگی و کَلّ بر مردم بودن به شدت مخالف است- گفته شده است: «الْکادُّ لِعِیالِهِ کَالْمُجاهِد فِی سَبیلِ اللهِ»؛ آن کس که برای عایله اش کار می کند و زحمت می کشد و خود را به رنج می افکند مانند مجاهد در راه خداست. این معیار گرفتنِ مقام شهید برای بیان ارزشمندی اعمال، نشان دهنده ارزش این مفهوم در منظومه احکام و مفاهیم اسلام است.

تمام کسانی که به نحوی به بشریت خدمت کرده اند، حقی به بشریت دارند، از هر راه: از راه علم، فلسفه و اندیشه، صنعت، اختراع و اکتشافات، از راه اخلاق و حکمت عملی. ولی هیچ کس حقی به اندازه حق شهدا بر بشریت ندارد و به همین دلیل هم عکس العمل احساس آمیز انسان ها و ابراز عواطف خالصانه آن ها درباره شهدا بیش از سایر گروه هاست. اما چرا حق شهید بر بشر بیش از سایر گروه ها است؟

شهید مطهری در یکی از سخنرانی ها خود بیان می کند: «همه گروه های خدمتگزار دیگر مدیون شهدا هستند، ولی شهدا مدیون آن ها نیستند یا کمتر مدیون آن ها هستند؛ عالِم در علم خود و فیلسوف در فلسفه خود و مخترع در اختراع خود و معلم اخلاق در تعلیمات اخلاقی خود نیازمند محیطی مساعد و آزادند تا خدمت خود را انجام دهند، ولی شهید آن کسی است که با فداکاری و ازخودگذشتگی خود و با سوختن و خاکستر شدن خود محیط را برای دیگران مساعد می کند. مثَل شهید مثَل شمع است که خدمتش از نوع سوخته شدن و فانی شدن و پرتو افکندن است، تا دیگران در این پرتو که به بهای نیستی او تمام شده بنشینند و آسایش بیابند و کار خویش را انجام دهند. آری، شهدا شمع محفل بشریت اند؛ سوختند و محفل بشریت را روشن کردند. اگر این محفل تاریک می ماند هیچ دستگاهی نمی توانست کار خود را آغاز کند یا ادامه بدهد.»

بنابراین شهادت به حکم اینکه عملی آگاهانه و اختیاری است و در راه هدفی مقدس است و از هرگونه انگیزه خودگرایانه منزه و مبراست، تحسین انگیز و افتخارآمیز است و عملی قهرمانانه تلقی می شود. در میان انواع مرگ ومیرها تنها این نوع از مرگ است که از حیات و زندگی، برتر، مقدس تر، عظیم تر و فخیم تر است؛ لذا شهادت، قداست خود را از اینجا کسب می کند که فدا کردن آگاهانه تمام هستی خود است در راه هدف مقدس.

اما در اسلام آنچه منجر به شهادت یعنی مرگ آگاهانه در راه هدف مقدس می شود، به صورت یک اصل درآمده که نام آن «جهاد» است. حدیثی از پیامبر (ص) نقل شده است که: «مَنْ لَمْ یَغْزُ وَ لَمْ یُحَدِّثْ نَفْسَهُ بغَزْوٍ ماتَ عَلی شُعْبَهٍ مِنَ النِّفاقِ. آن که جهاد نکرده و لااقل اندیشه جهاد را در دل خود نپرورده باشد، با نوعی از نفاق خواهد مرد.»

به این معنا که اسلام از جهاد و لااقل آرزوی جهاد جداشدنی نیست؛ صداقت اسلامِ انسان با این معیار شناخته می شود.

سرانجام شهید چیست؟ آیا شهادت سرانجامی بر یک فرد مجاهد در راه خداست؟ اگر تنها این بود، باید بگوییم آن وقتی که از دشمن می خورد و خونش را می ریزند، خونش هدر رفته. نه، هیچ وقت خون شهید هدر نمی رود، خون شهید به زمین نمی ریزد. خون شهید هر قطره اش تبدیل به صدها قطره و هزارها قطره، بلکه به دریایی از خون می گردد و در پیکر اجتماع وارد می شود. لهذا پیغمبر اکرم(ص) فرمود: «ما مِنْ قَطْرَهٍ احَبُّ الَی اللهِ مِنْ قَطْرَهِ دَمٍ فی سَبیلِ اللهِ.» «هیچ قطره ای در مقیاس حقیقت و در نزد خدا از قطره خونی که در راه خدا ریخته شود بهتر نیست.» شهادت تزریق خون است به پیکر اجتماع؛ این شهدا هستند که به پیکر  و رگ های جامعه خون جدید وارد می کنند.

شهید مطهری درباره نیاز جامعه به شهادت می گویند: «شهید حماسه آفرین است. بزرگ ترین خاصیت شهید حماسه آفرینی اوست. در ملت هایی که روح حماسه، مخصوصاً حماسه الهی می میرد بزرگ ترین خاصیت شهید این است که آن حماسه مرده را از نو زنده می کند. لهذا اسلام همیشه نیازمند به شهید است، چون همیشه نیازمند به حماسه آفرینی است، حماسه های نو به نو و آفرینش های نو به نو»

در قرآن، در حدود 10 آیه به صورت صریح از کسانی که در راه خدا کشته شده باشند، صحبت شده. ازجمله مسایلی که در این آیات به آن اشاره شده است عبارت است از زنده بودن شهید، رزق شهید، آمرزش گناهان شهید، ضایع نشدن عمل شهید، مسرت و خوشحالی شهید، وارد شدن در رحمت الهی و رستگاری شهید.

شهادت در فرهنگ دین مقدس اسلام دو معنای متفاوت دارد:

اول؛ معنای خاص: که همان کشته شدن در معرکه و میدان جنگ در راه خدا است که دارای احکام ویژه ای در فقه اسلامی است. مثلاً می گویند: شهید نیاز به غسل و کفن ندارد، بلکه با همان لباس خونین دفن می شود.

دوم؛ معنای گسترده و عام. که انسان در مسیر انجام دادن وظیفه الهی کشته شود و یا بمیرد.

پس هر کس در حین ادای وظیفه ای به هر صورت از دنیا برود، شهید است، چنانکه در روایات اسلامی نیز آمده که چند گروه شهید از دنیا می روند:

– کسی که در طریق تحصیل علم از دنیا برود.

– کسی که در بستر از دنیا برود، ولی به حق پروردگار و پیامبر (ص) و اهل بیت آن حضرت معرفت داشته باشد.

– کسی که برای دفاع از مال خویش در برابر مهاجمان ایستادگی کند و کشته شود.

بنابراین، کسانی که عقیده حق داشته و در مسیر حقیقت گام برمی دارند و در همین راه از دنیا می روند، بر اساس اشاره قرآن کریم و روایات اسلامی در زمره شهدا قرار دارند، و اجر شهداء را می برند. خداوند متعال می فرماید: وَ الَّذینَ آمَنُوا باللَّهِ وَ رُسُلِهِ اُولیِکَ هُمُ الصِّدّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبّهِمْ لَهُمْ اَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ و آنان که به خدا و رسولانش ایمان آورند، به حقیقت راستگویان عالم اند و برایشان نزد خدا اجر شهیدان است، پاداش اعمال و نور ایمانشان را (در بهشت) می یابند.

در روایت آمده که شخصی به امام صادق (ع) عرض کرد: «از خدای بخواه که شهادت را برای من روزی کند. امام (ع) فرمود: «مومن شهید است.» سپس آیه 19، سوره حدید را تلاوت کرد.

حضرت امام باقر (ع) می فرماید: «آن کس از شما که به مسیله ولایت آشنا باشد، و در انتظار ظهور مهدی (عج) به سر برد و خود را آماده(حکومت عدل جهانی او) سازد، مانند کسی است که با مهدی آل محمد  (ص) با سلاحش جهاد کرده باشد.» سپس فرمود: «بلکه به خدا سوگند مانند کسی است که همراه رسول الله با سلاحش جهاد کرده باشد. » و برای مرتبه سوم بیان داشت: «بلکه به خدا سوگند همانند کسی است که با رسول خدا (ص)  در خیمه او شهید شده باشد. » بعد فرمود: «درباره شما آیه ای از قرآن نازل شده است. » راوی می گوید: پرسیدم کدام آیه؟ فرمود: آیه 19، سوره حدید»

پیامبر اکرم(ص)  می فرماید: «اذا جاء الموت لطالب العلم و هوی علی هذا الحال مات شهیدا. کسی که در راه تحصیل علم از دنیا برود، شهید مرده است.»

امام صادق(ع) می فرماید: کسی که برای دفاع از مال خود (در برابر مهاجمان) ایستادگی کند و کشته شود، شهید است.»

پیامبر(ص) در جایی دیگر می فرماید: «هر مومنی از امت من راستگو و شهید است…»

و نیز فرمود: «من مات علی حب آل محمد  صلی الله علیه و آله مات شهیدا. (11) هر کس بمیرد و حب آل محمد (ص) در دلش باشد، شهید است.»

بنابراین، شهادت مراتبی دارد که والاترین درجه آن شهادت در معرکه نبرد با دشمنان اسلام است، اما نگاه اسلام زندگی با شهادت گره خورده و مراتب مختلف آن در زندگی روزمره جاری است تا انسان همه شیونات زندگی را با نیت و روش صحیح  و خالصانه انجام دهد به قول شهید بزرگ ما: برای شهید شدن ابتدا باید شهید بود.

یادداشت از: پریسا عابدی، خبرنگار هنر برتر

پایان خبر هنر برتر