متن سوگند در دادگاه

متن سوگند در دادگاه عبارت است از تعهد رسمی و حقوقی که فرد برای اثبات یا رد یک ادعا در محضر قاضی و با ذکر نام خداوند ادا می کند. این سوگند باید دقیقاً مطابق با قرار صادره دادگاه و با الفاظ جلاله (مانند والله، بالله، تالله) بیان شود. اتیان سوگند، یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوا در نظام حقوقی ایران است که در صورت فقدان سایر دلایل، نقش تعیین کننده ای در سرنوشت پرونده دارد و می تواند مسیر صدور حکم را مشخص کند.

در نظام حقوقی ایران، «سوگند» یا «اتیان سوگند» یکی از مهم ترین ابزارهای اثبات دعوا به شمار می رود؛ ابزاری که ریشه در فقه اسلامی داشته و در قوانین موضوعه ایران نیز جایگاهی مشخص و قانونی دارد. هنگامی که ادعای یکی از طرفین دعوا فاقد دلایل کافی باشد، قانون گذار این امکان را پیش بینی کرده است که برای اثبات یا رد ادعا، به سوگند متوسل شوند. این امر، می تواند مسیر صدور حکم را مشخص کرده و نتیجه یک پرونده را رقم بزند.

سوگند در دعاوی حقوقی، به ویژه در مواردی که یکی از طرفین دعوا منکر ادعا است، به عنوان دلیل شرعی و قانونی، مورد پذیرش دادگاه قرار می گیرد. البته استفاده از این ابزار، تابع شرایط و تشریفات خاصی است که در قانون آیین دادرسی مدنی و قانون مدنی ایران به صراحت بیان شده اند. برای مثال، فقط اشخاصی که موضوع دعوا به آن ها منتسب است می توانند سوگند یاد کنند و اگر سوگند مطابق با تشریفات قانونی ادا نشود، فاقد اعتبار خواهد بود. فهم دقیق این تشریفات، به ویژه متن دقیق سوگند، برای تمامی افرادی که با مسائل حقوقی سر و کار دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

مفهوم اتیان سوگند در حقوق: واژه شناسی و تعریف قانونی

برای درک عمیق تر جایگاه سوگند در نظام قضایی، ابتدا لازم است به ریشه های لغوی و تعریف حقوقی آن بپردازیم. واژه «اتیان» در لغت به معنای «انجام دادن» یا «به جا آوردن» است. در ترکیب با «سوگند»، اصطلاح «اتیان سوگند» به معنای «به جا آوردن قسم» یا «ادای سوگند» به کار می رود. این اصطلاح زمانی کاربرد دارد که فردی در حضور مرجع قضایی، به نام خداوند و با الفاظ شرعی، به درستی گفتار یا ادعای خود تعهد می کند.

در اصطلاح حقوقی، سوگند عبارت است از گواه قرار دادن خداوند متعال بر صحت یک ادعا یا انکار آن، که با قصد و نیت جدی و مطابق تشریفات قانونی در دادگاه ادا می شود. سوگند در قانون به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا شناخته شده و در موارد خاص، می تواند به عنوان ابزار نهایی برای حل و فصل اختلافات حقوقی عمل کند.

ریشه های فقهی سوگند در اسلام به قاعده مشهور «البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر» بازمی گردد که به این معناست: «اثبات بر عهده مدعی است و سوگند بر عهده منکر.» این قاعده، بنیان جایگاه سوگند در قوانین مدنی و آیین دادرسی مدنی ایران را تشکیل می دهد. قانون گذار در مواد ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۵ قانون مدنی و مواد ۲۷۰ تا ۲۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی، به تفصیل به شرایط، انواع و آثار حقوقی سوگند پرداخته است.

یکی از نکات کلیدی در اثبات دعوا، اتیان سوگند است که در صورت فقدان سایر دلایل، می تواند سرنوشت پرونده را رقم بزند و به عنوان آخرین برگ برنده در جستجوی عدالت عمل کند.

در زبان عامه، واژه های «سوگند» و «قسم» اغلب به جای یکدیگر استفاده می شوند، اما در حقوق، معنای این دو اصطلاح یکسان تلقی می گردد. هر دو به معنای به گواه گرفتن خداوند برای تأیید یا رد یک موضوع هستند و تفاوت ماهوی حقوقی بین آن ها وجود ندارد. مهم ترین نکته، رعایت تشریفات قانونی و شرعی است که در ادامه به آن می پردازیم.

شرایط حقوقی و شرعی برای ادای سوگند در دادگاه

استفاده از سوگند به عنوان دلیل در دعوا، تنها در صورتی معتبر است که شرایط قانونی و شرعی آن رعایت شود. قانون گذار به صراحت اعلام کرده است که قسم، باید در موقعیتی به کار رود که دعوا بدون دلیل باقی مانده و یکی از طرفین، ادعای طرف مقابل را انکار کند. همچنین، قسم باید به گونه ای ادا شود که موضوع آن، مستقیماً به شخص قسم خورنده ارتباط داشته باشد.

در واقع، شرایط قسم خوردن در دادگاه به گونه ای طراحی شده تا از سوءاستفاده های احتمالی جلوگیری شود و تنها در موارد ضروری، به عنوان ابزار نهایی اثبات یا رد دعوا مورد استفاده قرار گیرد. این شرایط در ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی و همچنین مواد ۱۳۲۵ و ۱۳۲۷ قانون مدنی، به وضوح بیان شده اند.

شرایط مربوط به دعوا

دادگاه فقط زمانی مجاز به صدور قرار اتیان سوگند است که ادعای مطرح شده از سوی خواهان، فاقد دلیل باشد و خوانده نیز آن ادعا را انکار کرده باشد. یعنی در مرحله ای از دادرسی که پرونده بلاتکلیف مانده و نه دلیل قاطع وجود دارد و نه اقرار، قاضی می تواند به درخواست یکی از طرفین، صدور قرار اتیان سوگند را در دستور کار قرار دهد. شرایط دعوا عبارتند از:

• فقدان دلایل اثباتی کافی از سوی مدعی: این اساسی ترین شرط است. اگر مدعی بتواند با اسناد، شهادت شهود یا اقرار طرف مقابل ادعای خود را اثبات کند، نیازی به سوگند نخواهد بود.
• انکار ادعا توسط مدعی علیه: اگر مدعی علیه (خوانده) ادعای خواهان را بپذیرد یا سکوت کند که در حکم اقرار باشد، سوگند موضوعیت پیدا نمی کند.
• قابلیت اثبات دعوا با شهادت شهود (ماده ۱۳۲۵ قانون مدنی): بر اساس این ماده، سوگند در دعاوی قابل اثبات با شهادت شهود مطرح می شود. این بدان معناست که موضوع دعوا باید از جمله اموری باشد که اصلاً بتوان با شهادت شهود آن را ثابت کرد؛ بنابراین، در برخی دعاوی که ذاتاً با شهادت قابل اثبات نیستند (مثل مالکیت مطلق بر مال غیرمنقول ثبت شده)، سوگند نیز کاربرد ندارد.

شرایط مربوط به اداکننده سوگند

شخصی که قرار است سوگند یاد کند نیز باید دارای شرایط خاصی باشد که عبارتند از:

• طرف دعوا بودن: فقط یکی از طرفین اصلی دعوا (خواهان یا خوانده) می تواند سوگند یاد کند. افراد بی طرف، نمایندگان، وکلا یا اشخاص ثالث، حق سوگند خوردن درباره موضوع دعوا را ندارند، مگر در شرایطی خاص که قانون صراحتاً اجازه داده باشد (مثل قسامه در امور کیفری).
• ارتباط مستقیم موضوع سوگند با شخص قسم خورنده: موضوعی که درباره آن سوگند ادا می شود، باید مستقیماً به عملکرد، علم یا اراده خود شخص قسم خورنده مرتبط باشد. نمی توان کسی را وادار به سوگند درباره عمل دیگری کرد.
• اهلیت قانونی (عاقل، بالغ، مختار بودن): فرد باید دارای بلوغ شرعی، عقل و اراده آزاد باشد تا سوگندش معتبر تلقی شود. سوگند افراد صغیر، مجنون، یا کسی که تحت اجبار سوگند یاد می کند، فاقد اعتبار است.
• محدودیت ها در مورد صغیر، مجنون، ولی، وصی و قیم (ماده ۱۳۲۷ قانون مدنی): مطابق این ماده، در دعاوی که علیه صغیر یا مجنون مطرح می شود، نمی توان قسم را متوجه ولی، وصی یا قیم آنان کرد، مگر در مورد اعمالی که مستقیماً از آن ها صادر شده باشد و در زمانی که هنوز در سمت خود قرار دارند. به بیان دیگر، قسم در این موارد فقط درباره اقدامات شخص ولی یا قیم پذیرفته می شود، نه در قبال اعمال خود صغیر یا مجنون.

انواع سوگند قضایی و متن مربوط به هر یک

در نظام حقوقی ایران، سوگندهای قضایی به سه دسته اصلی تقسیم می شوند که هر کدام شرایط و کاربردهای خاص خود را دارند. علاوه بر این، سوگند عهدی نیز وجود دارد که ماهیت متفاوتی از سوگند قضایی دارد. آشنایی با این انواع و متن های مربوط به آن ها، برای درک نحوه عملکرد سوگند در دادگاه ضروری است.

سوگند بتی (قاطع دعوا)

سوگند بتی یا قاطع دعوا، مهم ترین و قوی ترین نوع سوگند در دعاوی حقوقی است. این سوگند زمانی به کار می رود که مدعی (خواهان) هیچ دلیل دیگری برای اثبات ادعای خود نداشته باشد و مدعی علیه (خوانده) نیز ادعا را به طور کامل انکار کند. در این شرایط، خواهان می تواند از دادگاه درخواست کند که خوانده سوگند یاد کند. اگر خوانده سوگند یاد کند، دعوا به نفع او فیصله می یابد و اگر از سوگند نکول کند یا آن را به خواهان رد کند، تکلیف دعوا به گونه ای دیگر مشخص می شود.

نمونه متن کامل سوگند بتی

متن سوگند بتی باید دقیقاً موضوع انکار یا اثبات را شامل شود و به نام خداوند متعال ادا گردد. قاضی دادگاه متن دقیق را به اداکننده دیکته می کند:

متن سوگند بتی برای انکار بدهی:
«والله، بالله، تالله، من [نام کامل اداکننده سوگند]، فرزند [نام پدر]، به خداوند متعال سوگند یاد می کنم که از خواهان [نام کامل خواهان]، مبلغ [مبلغ مورد ادعا] ریال بابت قرض یا وجهی دریافت نکرده ام و هیچ گونه بدهی مالی به ایشان ندارم و ادعای ایشان کذب و باطل است.»

متن سوگند بتی برای انکار مالکیت:
«والله، بالله، تالله، من [نام کامل اداکننده سوگند]، فرزند [نام پدر]، به خداوند متعال سوگند یاد می کنم که ادعای خواهان [نام کامل خواهان] مبنی بر مالکیت ایشان بر [موضوع مال، مثلاً شش دانگ یک قطعه زمین به پلاک ثبتی...] را قبول ندارم و این [موضوع مال] متعلق به من است و ایشان هیچ مالکیتی بر آن ندارند.»

متن سوگند بتی برای انکار دریافت مال امانی:
«والله، بالله، تالله، من [نام کامل اداکننده سوگند]، فرزند [نام پدر]، به خداوند متعال سوگند یاد می کنم که مال امانی [مشخصات مال امانی، مثلاً یک حلقه انگشتر طلا] را از خواهان [نام کامل خواهان] دریافت نکرده ام یا اگر دریافت کرده ام، آن را به طور کامل و صحیح به ایشان مسترد کرده ام و اکنون هیچ مالی از ایشان نزد من نیست.»

سوگند تکمیلی

سوگند تکمیلی زمانی به کار می رود که مدعی دلایلی ناقص برای اثبات ادعای خود ارائه کرده باشد و این دلایل به تنهایی برای صدور حکم کافی نباشند. در چنین شرایطی، دادگاه می تواند به درخواست مدعی یا حتی به تشخیص خود، از او بخواهد که برای تکمیل دلایل ناقص خود سوگند یاد کند. هدف از این سوگند، رفع ابهام و تکمیل حجیت دلایل موجود است.

نمونه متن کامل سوگند تکمیلی

متن سوگند تکمیلی برای تکمیل شهادت ناقص یا قرائن ضعیف:
«والله، بالله، تالله، من [نام کامل اداکننده سوگند]، فرزند [نام پدر]، به خداوند متعال سوگند یاد می کنم که آنچه شهود در خصوص [موضوع دعوا، مثلاً وقوع معامله در تاریخ...] شهادت داده اند، صحیح و منطبق با حقیقت است و من به صحت آن علم و یقین دارم و این شهادت را تأیید می کنم.»

سوگند استظهاری

سوگند استظهاری نوع خاصی از سوگند است که در دعاوی علیه متوفی (شخص فوت شده) به کار می رود. مطابق ماده ۱۳۳۳ قانون مدنی، در دعوای بر متوفی، اگر اصل حق ثابت شده باشد اما بقای آن تا زمان فوت متوفی برای دادگاه محرز نباشد، دادگاه می تواند از مدعی (خواهان) بخواهد که بر بقای حق خود تا زمان فوت متوفی سوگند یاد کند. هدف از این سوگند، حصول اطمینان از این است که حق مورد ادعا قبل از فوت متوفی از بین نرفته یا پرداخت نشده است.

نمونه متن کامل سوگند استظهاری

متن سوگند استظهاری برای اثبات بقای حق علیه وراث:
«والله، بالله، تالله، من [نام کامل اداکننده سوگند]، فرزند [نام پدر]، به خداوند متعال سوگند یاد می کنم که حق اینجانب [نوع حق، مثلاً مبلغ قرض یا اجرت المثل یا مال امانی] که از مرحوم [نام کامل متوفی] مطالب بود، تا زمان فوت ایشان پرداخت نشده و به ذمه ایشان باقی است و هیچ قسمتی از آن، تا تاریخ فوت ایشان، به من مسترد نشده است.»

سوگند عهدی

سوگند عهدی، برخلاف سه نوع قبلی، جنبه اثباتی در یک دعوای قضایی ندارد، بلکه یک تعهد اخلاقی و مذهبی برای انجام یک عمل در آینده یا وفاداری به یک مقام است. این سوگند معمولاً در آغاز تصدی یک منصب یا مسئولیت ادا می شود. مانند سوگندی که رئیس جمهور، نمایندگان مجلس، قضات، وکلا یا اعضای هیئت مدیره شرکت ها یاد می کنند. این سوگند بیشتر جنبه تشریفاتی و اخلاقی دارد و با ادله اثبات دعوا متفاوت است.

تشریفات و مراحل ادای سوگند در دادگاه

ادای سوگند در دادگاه برخلاف تصور عام، یک عمل ساده و شفاهی نیست، بلکه نیازمند رعایت دقیق تشریفات قانونی و ثبت رسمی مراتب آن است. پس از آن که دادگاه تشخیص دهد شرایط برای سوگند فراهم است، ابتدا قرار اتیان سوگند صادر می کند. در این قرار، مشخص می شود که چه شخصی باید سوگند یاد کند و موضوع سوگند چیست. سپس طبق زمان بندی تعیین شده، شخص موظف به حضور در جلسه و ادای سوگند در حضور قاضی خواهد بود.

تشریفات اتیان سوگند به گونه ای طراحی شده اند که از سویی حرمت آن حفظ شود و از سوی دیگر امکان انکار یا تغییر در محتوا وجود نداشته باشد. همچنین، در صورت لزوم، دادگاه می تواند کیفیت سوگند را از نظر زمان، مکان یا الفاظ، تشدید کند که به آن «تغلیظ سوگند» گفته می شود.

درخواست اتیان سوگند

این مرحله معمولاً با درخواست کتبی یا شفاهی یکی از طرفین دعوا آغاز می شود. خواهان (مدعی) یا خوانده (مدعی علیه) می تواند در صورتی که دلایل کافی برای اثبات ادعای خود ندارد و طرف مقابل نیز منکر آن است، از دادگاه درخواست کند تا قرار اتیان سوگند صادر شود. این درخواست باید به صراحت و با ذکر موضوع دقیق سوگند مطرح گردد.

صدور قرار اتیان سوگند

برای آن که سوگند در دادگاه قابل اجرا باشد، ابتدا باید قرار رسمی توسط قاضی صادر شود. این قرار معمولاً به درخواست یکی از طرفین دعوا صادر می شود و در آن، سه عنصر اصلی مشخص می گردد:

• شخصی که باید سوگند یاد کند.
• موضوع دقیق سوگند که قرار است بر اساس آن قسم خورده شود.
• الفاظ دقیق سوگند که اداکننده باید بیان کند.

ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی به صراحت بیان می کند: در مواردی که صدور حکم دادگاه منوط به سوگند شرعی می باشد، دادگاه به درخواست متقاضی، قرار اتیان سوگند صادر کرده و در آن، موضوع سوگند و شخصی را که باید سوگند یاد کند تعیین می نماید. بدون این قرار، هیچ قسمی از اعتبار قانونی برخوردار نخواهد بود.

نحوه ادای سوگند در جلسه دادرسی

پس از صدور قرار اتیان سوگند، نوبت به ادای آن در جلسه دادرسی می رسد. این مرحله نیز دارای تشریفات خاصی است:

• مکان و زمان ادای سوگند: اغلب موارد، اگر شخص موردنظر در همان جلسه دادرسی حضور داشته باشد، سوگند بلافاصله پس از صدور قرار انجام می شود. اما اگر او غایب باشد، وقت جدیدی برای انجام سوگند تعیین شده و به طور رسمی ابلاغ می گردد. محل انجام سوگند معمولاً در دادگاه صادرکننده قرار است.
• نقش قاضی در تعیین و دیکته کردن متن سوگند: قاضی دادگاه مسئولیت دارد که متن دقیق سوگند را بر اساس موضوع دعوا و قرار صادره، برای اداکننده دیکته کند. این امر مانع از هرگونه ابهام یا تغییر خودسرانه در الفاظ سوگند می شود.
• لزوم ادای سوگند به لفظ جلاله (والله، بالله، تالله) یا نام خداوند متعال (ماده ۲۸۱ ق.آ.د.م.): ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی تأکید دارد که سوگند باید با لفظ جلاله یا نام خداوند متعال به هر زبانی ادا شود. استفاده از این الفاظ برای اعتبار شرعی و قانونی سوگند الزامی است.
• بررسی وضعیت غیرمسلمانان در ادای سوگند: همین ماده قانونی تصریح می کند که در هر حال، فرقی بین مسلمان و غیرمسلمان در ادای سوگند به نام خداوند متعال نخواهد بود. یعنی افراد غیرمسلمان نیز می توانند به نام خدایی که به آن اعتقاد دارند، سوگند یاد کنند.

تغلیظ سوگند

«تغلیظ سوگند» به معنای تشدید کیفیت ادای سوگند از حیث زمان، مکان یا الفاظ است. این کار می تواند برای افزایش تأثیر روانی سوگند و حصول اطمینان بیشتر قاضی از صداقت اداکننده صورت گیرد. برای مثال، ممکن است قاضی از فرد بخواهد که سوگند را در مکانی مقدس (مانند مسجد یا حرم) یا در زمان های خاص (مانند ایام عزاداری) و با سوگند بر قرآن کریم یا سایر کتب مقدس، ادا کند. تغلیظ سوگند بر اعتبار حقوقی آن تأثیری ندارد، اما می تواند جنبه معنوی و اخلاقی آن را تقویت کند.

صورتجلسه و ثبت رسمی اتیان سوگند

پس از ادای سوگند، مراتب آن باید به صورت کامل در صورتجلسه رسمی دادگاه ثبت شود. این صورتجلسه شامل نام شخص قسم خورنده، موضوع سوگند، زمان و مکان ادای آن، و متن کامل الفاظ بیان شده در سوگند خواهد بود. مطابق ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی، این ثبت رسمی برای اعتبار سوگند در روند دادرسی الزامی است و در صورت عدم تنظیم، سوگند قانونی تلقی نمی شود. ثبت دقیق سوگند، از هرگونه ابهام یا انکار بعدی جلوگیری می کند.

متن سوگند در دادگاه: راهنمای عملی و جامع

یکی از نکات کلیدی در اعتبار قضایی سوگند، نحوه بیان و محتوای دقیق سوگندنامه در دادگاه است. متن سوگند باید کاملاً منطبق با دستور دادگاه، موضوع دعوا و شرایط شرعی و قانونی تنظیم شود. قانون گذار در ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی مشخص کرده که این سوگند باید با الفاظی خاص، به نام خداوند متعال ادا گردد و همه جزئیات آن در صورتجلسه دادگاه ثبت شود. هرگونه تغییر یا انحراف از متن تعیین شده توسط قاضی می تواند به بی اعتباری سوگند منجر شود.

ساختار کلی و فرمول بندی متن سوگند

بر اساس ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی، متن سوگند باید به صورت رسمی و مطابق با یک ساختار مشخص بیان شود. اجزای اصلی یک متن سوگند عبارتند از:

1. لفظ جلاله: استفاده از عباراتی مانند «والله، بالله، تالله» یا نام خداوند متعال به زبان دیگر.
2. نام اداکننده سوگند: مشخص کردن هویتی که سوگند را ادا می کند.
3. موضوع دعوا: بیان دقیق و صریح آنچه که فرد درباره آن سوگند یاد می کند (مثلاً انکار بدهی، اثبات انجام تعهد، عدم آگاهی از یک موضوع).

بنابراین، فرمول کلی سوگند به این صورت است: «به خداوند متعال (والله، بالله، تالله) سوگند یاد می کنم که… [ادعای موردنظر] صحیح است/صحیح نیست.»

نمونه متن های کامل سوگند برای سناریوهای رایج

در ادامه، نمونه هایی از متن سوگند برای سناریوهای حقوقی رایج آورده شده است تا خواننده با کاربرد عملی آن بیشتر آشنا شود:

• متن سوگند برای انکار مطالبه وجه/قرض:

  
  «والله، بالله، تالله، من [نام کامل اداکننده سوگند]، به خداوند متعال سوگند یاد می کنم که هیچ مبلغی را از آقای/خانم [نام خواهان] بابت [مثلاً قرض، ثمن معامله یا هر ادعای دیگر] دریافت نکرده ام و هیچ گونه بدهی مالی به ایشان ندارم و ادعای ایشان کذب و باطل است.»
          

• متن سوگند برای اثبات انجام تعهد/تحویل مال:

  
  «والله، بالله، تالله، من [نام کامل اداکننده سوگند]، به خداوند متعال سوگند یاد می کنم که تعهد خود مبنی بر [مثلاً تحویل مال، انجام خدمتی مشخص یا بازگرداندن امانت] را به طور کامل و صحیح در تاریخ [تاریخ انجام تعهد] به آقای/خانم [نام طرف مقابل] انجام داده ام و در این خصوص هیچ گونه کوتاهی یا قصوری نداشته ام.»
          

• متن سوگند در دعاوی خانوادگی (مثال: انکار ضرب و جرح، انکار نفقه):

  
  سوگند برای انکار ضرب و جرح:
  «والله، بالله، تالله، من [نام کامل اداکننده سوگند]، به خداوند متعال سوگند یاد می کنم که هیچ گونه ضرب و جرحی علیه آقای/خانم [نام شاکی] انجام نداده ام و ادعای ایشان مبنی بر [موضوع ضرب و جرح] صحیح نیست.»
  
  سوگند برای انکار نفقه:
  «والله، بالله، تالله، من [نام کامل اداکننده سوگند]، به خداوند متعال سوگند یاد می کنم که نفقه خانم/آقای [نام خواهان نفقه] را به طور کامل و منظم طبق عرف و قانون تا تاریخ [تاریخ مورد ادعا] پرداخت کرده ام و هیچ بدهی بابت نفقه به ایشان ندارم.»
          

• متن سوگند در مورد عدم آگاهی یا اطلاع از موضوع:

  
  «والله، بالله، تالله، من [نام کامل اداکننده سوگند]، به خداوند متعال سوگند یاد می کنم که در مورد [موضوع مورد سؤال و ابهام دادگاه] هیچ گونه اطلاع یا آگاهی نداشته و ندارم و در وقوع آن دخالتی نداشته ام.»
          

• توضیح چگونگی تغییر متن با توجه به زبان های دیگر و عقاید غیرمسلمانان:

  ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی صراحتاً بیان می دارد که سوگند باید با لفظ جلاله یا نام خداوند متعال به سایر زبان ها ادا گردد. این بدان معناست که اگر فردی غیرمسلمان باشد یا به زبان دیگری تکلم کند، می تواند به نام خدای مورد اعتقاد خود و به زبان مادری اش سوگند یاد کند، به شرطی که مترجم رسمی حضور داشته باشد و متن سوگند در صورتجلسه به درستی ثبت شود. مهم، نیت قلبی و به گواه گرفتن قدرت متعال است.

نکات کلیدی در ادای متن سوگند

• اهمیت تلفظ صحیح و نیت قلبی: سوگند باید با نیت جدی و قلبی ادا شود. صرف بیان کلمات بدون نیت و قصد جدی، ارزش شرعی و حقوقی سوگند را از بین می برد. تلفظ صحیح الفاظ نیز برای جلوگیری از هرگونه ابهام ضروری است.
• عدم امکان تغییر یا اضافه کردن کلمات دلخواه: اداکننده سوگند مجاز نیست که متن تعیین شده توسط قاضی را تغییر دهد یا کلمات دلخواه خود را به آن اضافه کند. هرگونه تغییر می تواند منجر به بی اعتباری سوگند شود.
• تأکید بر اهمیت مشورت با وکیل پیش از ادای سوگند: با توجه به حساسیت و پیامدهای حقوقی و کیفری سوگند، اکیداً توصیه می شود که پیش از ادای آن، با یک وکیل متخصص مشورت شود. وکیل می تواند فرد را از شرایط، متون مناسب و عواقب سوگند آگاه سازد.

دقت در تلفظ صحیح الفاظ سوگند و نیت قلبی در زمان ادای آن، از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چرا که کوچکترین خطا می تواند اعتبار حقوقی سوگند را مخدوش سازد و پیامدهای ناخواسته ای به دنبال داشته باشد.

قوانین و مواد مرتبط با اتیان سوگند: شرح مختصر و کاربردی

برای درک بهتر جایگاه سوگند در فرآیند دادرسی، لازم است به صراحت مواد قانونی که این نهاد را تعریف، تشریح و تنظیم کرده اند توجه کنیم. قانون گذار در قانون آیین دادرسی مدنی و قانون مدنی، مواد مشخصی را به موضوع اتیان سوگند در دادگاه اختصاص داده است. این مواد نه تنها شرایط و تشریفات سوگند را تبیین می کنند، بلکه نقش آن را در صدور رأی نیز تعیین می نمایند. در این بخش، مهم ترین مواد قانونی که به سوگند پرداخته اند، مرور می شود:

• ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی (قرار اتیان سوگند):

  «در مواردی که صدور حکم دادگاه، منوط به سوگند شرعی می باشد، دادگاه به درخواست متقاضی، قرار اتیان سوگند صادر کرده و در آن، موضوع سوگند و شخصی را که باید سوگند یاد کند، تعیین می نماید.»

  این ماده به صراحت تأکید دارد که صدور حکم بر مبنای سوگند، فقط در صورتی امکان پذیر است که متقاضی درخواست رسمی داده باشد و دادگاه نیز با بررسی شرایط، صدور قرار اتیان سوگند را لازم بداند. این قرار، مبنای قانونی برای ادای سوگند را فراهم می کند.

• ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی (تشریفات و الفاظ سوگند):

  «سوگند باید، مطابق قرار دادگاه و با لفظ جلاله (والله، بالله، تالله) یا نام خداوند متعال به سایر زبان ها، ادا گردد و در صورت نیاز به تغلیظ، دادگاه کیفیت آن را از حیث زمان، مکان و الفاظ تعیین می نماید. در هر حال، فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان در ادای سوگند به نام خداوند متعال نخواهد بود. مراتب اتیان سوگند، صورتجلسه می گردد.»

  این ماده به جنبه شرعی و آیینی سوگند پرداخته و تأکید می کند که هم مسلمانان و هم غیرمسلمانان باید به نام خداوند متعال سوگند یاد کنند. همچنین بر ضرورت ثبت رسمی و رعایت تشریفات دقیق در ادای سوگند تأکید دارد تا اعتبار آن حفظ شود.

• ماده ۱۳۲۵ قانون مدنی (نقش سوگند در دعاوی قابل اثبات با شهادت):

  «در دعاوی که به شهادت شهود قابل اثبات است، مدعی می تواند، حکم به دعوی خود را که مورد انکار مدعی علیه است، منوط به قسم او نماید.»

  این ماده از قانون مدنی، به جایگاه سوگند در دعاوی حقوقی قابل اثبات با شهادت می پردازد. در چنین مواردی، اگر مدعی علیه منکر ادعا باشد، مدعی می تواند برای صدور حکم به نفع خود، قسم را مطالبه کند و آن را به عنوان آخرین راهکار اثبات دعوا به کار گیرد.

• ماده ۱۳۲۷ قانون مدنی (محدودیت سوگند در مورد صغیر و مجنون):

  «در دعاوی بر صغیر و مجنون، نمی توان قسم را بر ولی یا وصی یا قیم متوجه کرد؛ مگر نسبت به اعمال صادره از آن ها، آن هم مادامی که به ولایت یا وصایت یا قیمومت باقی هستند.»

  این ماده محدودیت هایی برای تعیین مسئولیت در سوگند فراهم کرده و مشخص می کند که صرف داشتن سمت قانونی (ولی، وصی، قیم) دلیل کافی برای الزام به سوگند نیست، مگر آن که اعمال مشخصی مستقیماً از آن ها صادر شده باشد. این امر به حمایت از حقوق افراد فاقد اهلیت کمک می کند.

• ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (جرم سوگند دروغ و مجازات آن):

  «هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.»

  این ماده، سوگند دروغ را جرم تلقی کرده و برای آن مجازات تعیین می کند. اگرچه این ماده به طور مستقیم به «شهادت دروغ» اشاره دارد، اما رویه قضایی، سوگند دروغ را نیز مشمول این ماده یا از طریق قاعده کلی تعزیرات می داند. اهمیت این ماده در بازدارندگی از ادای سوگندهای کذب است.

پیامدهای حقوقی و کیفری عدم ادای سوگند و سوگند دروغ

سوگند در دادگاه، ابزاری قدرتمند اما دو لبه است. همان قدر که می تواند راهگشای حل اختلافات باشد، عدم رعایت تشریفات یا عدم صداقت در ادای آن، پیامدهای جدی حقوقی و کیفری به دنبال دارد. درک این پیامدها برای هر فردی که با مفهوم سوگند درگیر است، حیاتی است.

نکول از سوگند (امتناع از قسم)

«نکول از سوگند» به معنای امتناع یا خودداری شخصی است که از او تقاضای سوگند شده، از ادای آن. این امتناع می تواند به صورت صریح باشد یا با عدم حضور بدون عذر موجه در جلسه اتیان سوگند. پیامدهای حقوقی نکول از سوگند به شرح زیر است:

• رد سوگند به طرف مقابل: در بسیاری از موارد، اگر شخصی که از او خواسته شده سوگند یاد کند، نکول کند، دادگاه سوگند را به طرف مقابل (خواهان) رد می کند. در این صورت، اگر خواهان سوگند یاد کند، دعوا به نفع او اثبات می شود و حکم بر اساس آن صادر می گردد.
• سقوط دعوا: اگر سوگند به خواهان رد شود و او نیز از سوگند امتناع کند، دعوا ساقط می شود و خواهان نمی تواند ادعای خود را اثبات کند.
• اثر عدم حضور در جلسه اتیان سوگند: اگر شخصی که برای ادای سوگند دعوت شده است، بدون عذر موجه در جلسه حاضر نشود، این اقدام در حکم نکول از سوگند تلقی شده و همان پیامدهای ذکر شده را به دنبال خواهد داشت.

رجوع از سوگند

«رجوع از سوگند» به حالتی اطلاق می شود که فردی پس از درخواست اتیان سوگند از طرف مقابل، از این درخواست خود منصرف شود و دیگر نخواهد که طرف مقابل قسم یاد کند. این امر معمولاً زمانی رخ می دهد که درخواست کننده به دلایل دیگری به اثبات ادعای خود امیدوار شود یا از عواقب سوگند منصرف گردد. رجوع از سوگند قبل از ادای آن، مانع از اتیان سوگند توسط طرف مقابل می شود.

سوگند دروغ

«سوگند دروغ» به معنای ادای سوگند با نیت خلاف واقع است، یعنی فرد می داند که آنچه قسم می خورد، حقیقت ندارد. سوگند دروغ، نه تنها از نظر اخلاقی مذموم است، بلکه در نظام حقوقی ایران جرم انگاری شده و پیامدهای سنگینی به دنبال دارد:

• تعریف و جرم انگاری آن: سوگند دروغ، موجب اخلال در دادرسی و فریب دستگاه قضایی می شود. اگرچه ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی به «شهادت دروغ» اختصاص دارد، اما رویه قضایی و دکترین حقوقی، سوگند دروغ را نیز به علت آثار مخربش، مستوجب مجازات می داند.
• مجازات کیفری: مجازات سوگند دروغ معمولاً از طریق اعمال ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی یا مواد مرتبط با تعزیرات حکومتی تعیین می شود که می تواند شامل حبس (سه ماه و یک روز تا دو سال) و جزای نقدی باشد. این مجازات با هدف بازدارندگی و حفظ سلامت فرآیند دادرسی اعمال می شود.
• تأثیر سوگند دروغ بر حکم قضایی صادرشده و امکان طرح دعوای مجدد: اگر حکم قضایی بر مبنای سوگند دروغ صادر شده باشد، این حکم قابل نقض و ابطال است. پس از اثبات دروغ بودن سوگند، می توان درخواست اعاده دادرسی نمود و حکم قبلی را باطل کرد. همچنین، طرف متضرر می تواند برای جبران خسارات وارده ناشی از سوگند دروغ، دعوای حقوقی جدیدی مطرح کند.

سوگند دروغ نه تنها می تواند منجر به مجازات کیفری شود، بلکه اعتبار نظام قضایی را خدشه دار ساخته و عدالت را به چالش می کشد؛ بنابراین، رعایت صداقت و تقوا در ادای سوگند، امری حیاتی است.

نمونه های کاربردی: دادخواست، لایحه، و پرونده واقعی

برای درک بهتر جایگاه اتیان سوگند در دادرسی های واقعی، بررسی نمونه های عملی از دعاوی مالی که در آن ها از سوگند به عنوان ابزار اثبات یا دفاع استفاده شده، بسیار مفید است. این نمونه ها نشان می دهند که چگونه سوگند می تواند نقطه تعیین کننده پرونده باشد و در برخی موارد، نبود آن یا امتناع از ادای آن، منجر به محکومیت یا برائت یکی از طرفین شود.

نمونه دادخواست مطالبه وجه با تقاضای اتیان سوگند از خوانده

در دعاوی مالی مانند مطالبه وجه، اگر خواهان فاقد اسناد و مدارک کتبی باشد ولی اصل دریافت وجه توسط خوانده را ادعا کند، می تواند از دادگاه تقاضای صدور قرار اتیان سوگند کند. این دادخواست باید به صورت دقیق و با ذکر مواد قانونی مرتبط تنظیم شود:

ریاست محترم مجتمع قضایی/دادگاه عمومی حقوقی شهرستان [نام شهرستان]

با سلام،

احتراماً، اینجانب [نام کامل خواهان]، فرزند [نام پدر خواهان]، به شماره ملی [شماره ملی خواهان]، به نشانی: [نشانی کامل خواهان]، به موجب این دادخواست، خواهان مطالبه مبلغ [مبلغ مورد ادعا] ریال از خوانده محترم آقای/خانم [نام کامل خوانده]، فرزند [نام پدر خوانده]، به شماره ملی [شماره ملی خوانده]، به نشانی: [نشانی کامل خوانده] می باشم.

خواسته: مطالبه مبلغ [مبلغ مورد ادعا] ریال به عنوان قرض/بدهی، به انضمام خسارت تأخیر تأدیه و هزینه دادرسی.

دلایل و منضمات: [در این قسمت به فقدان دلایل اثباتی کتبی یا شهودی اشاره شود و تأکید بر نیاز به سوگند گردد. مثلاً: فقدان رسید کتبی یا شهادت شهود، عدم اقرار خوانده.]

شرح خواسته:
خوانده محترم در تاریخ [تاریخ تقریبی]، مبلغ [مبلغ مورد ادعا] ریال را به عنوان قرض/بدهی از اینجانب دریافت نموده است. با وجود مراجعات مکرر، ایشان از پرداخت مبلغ مذکور امتناع می ورزند. متأسفانه، به دلیل [عدم وجود سند کتبی/نبود شاهد عینی در زمان وقوع]، اینجانب در حال حاضر دلیل مکتوب یا شهودی برای اثبات ادعای خود در اختیار ندارم. از آنجا که خوانده محترم نیز منکر دریافت وجه می باشد و با توجه به قاعده «البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر»،

لذا، مستنداً به ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۱۳۲۵ قانون مدنی، تقاضای صدور قرار اتیان سوگند نسبت به خوانده محترم را از محضر دادگاه دارم تا با ادای سوگند یا نکول از آن، تکلیف دعوا روشن و حکم مقتضی صادر گردد.

با احترام
[امضای خواهان]
[تاریخ]

نمونه لایحه دفاعیه با درخواست اتیان سوگند از خواهان

گاهی اوقات خوانده برای دفاع از خود و رد ادعای خواهان، می تواند از دادگاه درخواست کند که خواهان سوگند یاد کند. این امر معمولاً زمانی اتفاق می افتد که خوانده منکر ادعای خواهان است و خواهان نیز دلیل کافی برای اثبات آن ندارد:

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی حقوقی شهرستان [نام شهرستان]

با سلام و احترام،

در خصوص پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده] مطرح در آن شعبه محترم، موضوع دعوای مطالبه وجه از سوی خواهان آقای/خانم [نام کامل خواهان] به طرفیت اینجانب [نام کامل خوانده]، فرزند [نام پدر خوانده]، به شماره ملی [شماره ملی خوانده]، به استحضار می رساند:

اینجانب تمامی ادعاهای خواهان محترم در خصوص [موضوع ادعا، مثلاً دریافت وجه یا انجام تعهد] را به طور کامل و قاطعانه انکار می کنم. همان طور که در جلسات دادرسی قبلی نیز تأکید شد، خواهان هیچ گونه دلیل و مدرک معتبر (اعم از کتبی یا شهادت شهود) برای اثبات ادعای خود ارائه ننموده است و صرفاً به اظهارات غیرمستند اکتفا کرده است.

لذا، مستنداً به ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۱۳۲۵ قانون مدنی، با توجه به انکار صریح اینجانب و فقدان ادله اثباتی از سوی خواهان، تقاضا دارم مقرر فرمایید قرار اتیان سوگند نسبت به خواهان محترم صادر گردد تا صحت و سقم ادعای ایشان با این شیوه شرعی و قانونی روشن شود. در صورت امتناع ایشان از سوگند (نکول)، تقاضای رد دعوا و صدور حکم بر بی حقی خواهان را دارم.

با احترام
[امضای خوانده/وکیل خوانده]
[تاریخ]

بررسی یک پرونده واقعی که سرنوشت آن با اتیان سوگند رقم خورده است

در یک پرونده واقعی مطرح در دادگاه های عمومی حقوقی، خواهان مدعی مطالبه مبلغ ۸۰ میلیون تومان از خوانده بابت قرض بود. خواهان هیچ مدرک کتبی (مانند چک یا سفته) یا شاهد عینی برای اثبات پرداخت این مبلغ نداشت و صرفاً به اظهارات شفاهی خود استناد می کرد. خوانده نیز به طور قاطع دریافت هرگونه وجه را انکار می نمود.

با توجه به فقدان دلایل اثباتی و انکار خوانده، خواهان طبق ماده ۱۳۲۵ قانون مدنی، از دادگاه درخواست صدور قرار اتیان سوگند از خوانده را نمود. دادگاه پس از بررسی شرایط و احراز فقدان دلایل دیگر، قرار اتیان سوگند را صادر و خوانده را برای ادای سوگند دعوت کرد. قاضی، متن سوگند را به این صورت برای خوانده دیکته کرد: «والله، بالله، تالله، من [نام خوانده] به خداوند متعال سوگند یاد می کنم که مبلغ ۸۰ میلیون تومان را از آقای/خانم [نام خواهان] دریافت نکرده ام و هیچ بدهی ای به ایشان ندارم.»

خوانده در جلسه مقرر حاضر شد و پس از اینکه قاضی متن سوگند را برای او قرائت کرد، با نیت قلبی و با ادای الفاظ جلاله، سوگند یاد کرد که مبلغ مذکور را از خواهان دریافت نکرده است. پس از ادای سوگند، مراتب در صورتجلسه دادگاه ثبت شد و دادگاه بر اساس همین سوگند، حکم به بی حقی خواهان و برائت خوانده صادر کرد. این پرونده نشان می دهد که چگونه سوگند می تواند به عنوان یک دلیل قاطع، سرنوشت یک دعوا را تعیین کند.

سوالات متداول

آیا سوگند خوردن به قرآن یا کتاب مقدس دیگر اجباری است؟

خیر، بر اساس ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی، ادای سوگند باید با لفظ جلاله یا نام خداوند متعال باشد. استفاده از قرآن یا کتب مقدس دیگر، از باب «تغلیظ سوگند» است و الزامی نیست، اما می تواند به صلاحدید قاضی یا درخواست طرفین صورت گیرد. هدف تغلیظ، تشدید تعهد معنوی اداکننده سوگند است.

اگر در متن سوگند اشتباه کنم یا کلمات را فراموش کنم، چه می شود؟

متن سوگند باید دقیقاً مطابق قرار دادگاه و با الفاظ تعیین شده ادا شود. هرگونه اشتباه یا فراموشی در کلمات می تواند اعتبار سوگند را مخدوش کند و قاضی ممکن است دستور به تکرار سوگند دهد یا آن را نامعتبر تلقی کند. لذا تمرین و آگاهی کامل از متن قبل از ادای سوگند ضروری است تا از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری شود.

آیا می توان سوگند را پس گرفت یا از آن عدول کرد؟

خیر، پس از ادای سوگند و ثبت آن در صورتجلسه دادگاه، امکان پس گرفتن یا عدول از آن وجود ندارد. سوگند به عنوان یک دلیل اثباتی محسوب می شود و آثار حقوقی خود را به دنبال خواهد داشت. البته اگر سوگند دروغ باشد، فرد با عواقب کیفری و حقوقی آن مواجه خواهد شد که شامل مجازات و امکان ابطال حکم صادره است.

در دعاوی کیفری، متن سوگند چگونه است و چه کسی قسم می خورد؟

در برخی دعاوی کیفری مانند قتل و جرح، نهاد «قسامه» وجود دارد که ماهیت آن شبیه به سوگند است و متن خاص خود را دارد و توسط تعداد معینی از خویشاوندان ادا می شود. اما در سایر موارد، سوگند قضایی معمولاً در دعاوی حقوقی به کار می رود. در موارد استثنایی که سوگند در دعاوی کیفری مطرح شود، قاضی متن را تعیین می کند و فردی که بار اثبات بر اوست یا موضوع انکار را به عهده دارد، قسم می خورد.

فرق سوگند بتی و سوگند تکمیلی در نحوه بیان متن چیست؟

تفاوت اصلی در موضوع و هدف سوگند است. سوگند بتی (قاطع دعوا) زمانی است که هیچ دلیل دیگری وجود ندارد و فرد برای نفی یا اثبات کل دعوا قسم می خورد. سوگند تکمیلی زمانی است که دلایل ناقصی وجود دارد و سوگند برای تکمیل آن دلایل ادا می شود. متن سوگند بتی معمولاً قاطعانه و نافی یا مثبت یک امر کلی است، در حالی که متن سوگند تکمیلی جزئی تر بوده و به تکمیل دلایل موجود می پردازد.

آیا در مرحله تجدیدنظر یا فرجام خواهی هم می توان تقاضای سوگند کرد؟

اصولاً اتیان سوگند باید در مرحله بدوی انجام شود. با این حال، در موارد خاص و به تشخیص دادگاه تجدیدنظر، اگر سوگند برای تکمیل پرونده و رفع ابهام ضروری باشد و در مرحله بدوی امکان آن فراهم نبوده باشد، ممکن است دادگاه تجدیدنظر نیز قرار اتیان سوگند صادر کند. اما این یک استثناء است و قاعده عمومی نیست و باید شرایط قانونی آن رعایت شود.

چه سنی برای ادای سوگند قانونی است؟

فرد باید اهلیت قانونی برای ادای سوگند را داشته باشد، یعنی بالغ، عاقل و مختار باشد. سن بلوغ شرعی برای پسران ۱۵ سال تمام قمری و برای دختران ۹ سال تمام قمری است. بنابراین، افراد زیر این سن، نمی توانند سوگند قانونی یاد کنند و سوگند آن ها فاقد اعتبار خواهد بود.

آیا سوگند افراد غیرمسلمان به نام خدای خودشان در دادگاه معتبر است؟

بله، بر اساس ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی، هیچ تفاوتی بین مسلمان و غیرمسلمان در ادای سوگند به نام خداوند متعال نیست. افراد غیرمسلمان می توانند به نام خدایی که به آن اعتقاد دارند، سوگند یاد کنند. مهم این است که سوگند به نام آفریدگار جهان باشد و با نیت قلبی و اعتقاد ادا شود.

اگر قاضی متن سوگند را دیکته نکند، چه باید گفت؟

قاضی مکلف است متن سوگند را به طور دقیق تعیین و به فرد اداکننده سوگند دیکته کند تا از هرگونه ابهام یا اشتباه جلوگیری شود. اگر قاضی این کار را انجام ندهد، فرد می تواند درخواست کند که متن دقیق سوگند برای او تبیین و دیکته شود. خودسرانه قسم خوردن بدون تعیین متن از سوی دادگاه، فاقد اعتبار قانونی است و ممکن است به رسمیت شناخته نشود.

نتیجه گیری

اتیان سوگند در دادگاه، فرآیندی حقوقی و شرعی با اهمیت فراوان است که به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا، در موارد فقدان سایر دلایل، نقش حیاتی در تعیین سرنوشت پرونده ها ایفا می کند. دقت در متن سوگند در دادگاه، رعایت تشریفات قانونی آن، و آگاهی از انواع و پیامدهای آن، برای همه طرفین دعوا، وکلا و دانشجویان حقوق امری ضروری است.

از تعریف و شرایط قانونی سوگند گرفته تا تشریفات ادای آن، هر جزء از این فرآیند باید با وسواس و توجه ویژه مورد بررسی قرار گیرد. سوگند نه تنها یک تعهد حقوقی، بلکه یک پیمان اخلاقی و معنوی است که با گواه گرفتن خداوند متعال ادا می شود. لذا، صداقت در ادای آن از اهمیت بالایی برخوردار است و هرگونه سوگند دروغ، عواقب حقوقی و کیفری سنگینی به دنبال خواهد داشت.

همواره توصیه می شود قبل از هرگونه اقدام در خصوص اتیان سوگند، به ویژه در موارد پیچیده و خاص، حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید. مشاوره حقوقی می تواند شما را در مسیر صحیح ادای سوگند راهنمایی کرده و از بروز اشتباهات احتمالی که ممکن است منجر به از دست رفتن حق و حقوق شما شود، جلوگیری کند. سوگند، ابزاری جدی در تحقق عدالت است که تنها با آگاهی و دقت می توان از آن به نحو شایسته بهره برد.