لوله باز کنی فوری پیشرو در ارائه خدمات گرفتگی لوله در شرق تهران

ضرورتی به نام مدیریت رواناب سطحی شهری : رویکردی نوین در طراحی و اجرای سیستم های زهکشی پایدار

بارش باران نعمت الهی و منبع حیات در محیط های شهری متراکم با سطوح نفوذناپذیر گسترده می تواند به چالش و معضلی جدی تبدیل شود. تغییر کاربری اراضی و توسعه شهرنشینی بی رویه منجر به افزایش چشمگیر سطوح غیرقابل نفوذ مانند آسفالت بتن و ساختمان ها شده است. این امر نفوذ آب باران به زمین را محدود کرده و حجم رواناب سطحی را به طور قابل توجهی افزایش می دهد. مدیریت سنتی رواناب شهری که عمدتاً بر جمع آوری سریع و انتقال آن به خارج از محدوده شهری تمرکز دارد نه تنها در بلندمدت ناکارآمد بوده بلکه مشکلات متعددی را نیز به همراه داشته است.

بیشتر بخوانید: شماره لوله بازکنی شرق تهران

چالش های مدیریت سنتی رواناب سطحی و ضرورت تغییر رویکرد

سیستم های زهکشی سنتی با تکیه بر شبکه های گسترده لوله های زیرزمینی و کانال های روباز رواناب را به سرعت از سطح شهر جمع آوری و به نزدیک ترین منبع آب سطحی مانند رودخانه یا دریاچه منتقل می کنند. این روش اگرچه در کوتاه مدت ممکن است از آبگرفتگی معابر جلوگیری کند اما در درازمدت پیامدهای منفی متعددی را به دنبال دارد :

• افزایش خطر سیلاب های ناگهانی : انتقال سریع رواناب به رودخانه ها حجم و سرعت جریان آب را در پایین دست افزایش داده و احتمال وقوع سیلاب های ناگهانی را تشدید می کند. این امر به ویژه در مناطق شهری با توپوگرافی نامناسب و نزدیکی به منابع آب بسیار حائز اهمیت است.
• کاهش تغذیه آب های زیرزمینی : جلوگیری از نفوذ آب باران به زمین مانع از تغذیه سفره های آب زیرزمینی شده و به مرور زمان منابع آب شیرین را کاهش می دهد. این مسئله به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک که وابستگی زیادی به آب های زیرزمینی دارند بحران کم آبی را دامن می زند.
• آلودگی منابع آب سطحی : رواناب سطحی در حین عبور از سطح شهر آلاینده های مختلفی مانند روغن موتور فلزات سنگین مواد شیمیایی و زباله ها را جمع آوری کرده و با خود به منابع آب سطحی منتقل می کند. این آلودگی کیفیت آب را به شدت کاهش داده و اکوسیستم های آبی را به خطر می اندازد.
• تخریب محیط زیست : سیستم های زهکشی سنتی اغلب با تخریب پوشش گیاهی و تغییر مسیر طبیعی آبراه ها همراه هستند. این امر منجر به از بین رفتن زیستگاه های طبیعی کاهش تنوع زیستی و تخریب چشم اندازهای طبیعی می شود.
• هزینه های بالای نگهداری و تعمیر : شبکه های گسترده لوله های زیرزمینی و کانال های روباز نیازمند نگهداری و تعمیرات دوره ای پرهزینه هستند. رسوب گذاری گرفتگی و فرسودگی این سیستم ها عملکرد آن ها را به مرور زمان مختل کرده و هزینه های نگهداری را افزایش می دهد.

در مقابل چالش های یادشده رویکردی نوین در مدیریت رواناب سطحی شهری به نام سیستم های زهکشی پایدار (SuDS) ظهور کرده است. SuDS مجموعه ای از تکنیک ها و روش های طراحی است که هدف آن مدیریت رواناب در مبدأ و تقلید از فرآیندهای طبیعی چرخه آب است. این رویکرد به جای جمع آوری و انتقال سریع رواناب بر کاهش حجم رواناب تصفیه طبیعی آن و افزایش نفوذ آب به زمین تمرکز دارد.

بیشتر بخوانید: شماره لوله بازکنی جنوب تهران

ارکان اصلی سیستم های زهکشی پایدار (SuDS)

SuDS بر اساس اصول کلیدی زیر طراحی و اجرا می شود :

• کنترل در مبدأ : مدیریت رواناب در محل تولید آن به جای جمع آوری و انتقال به نقاط دوردست. این امر با استفاده از تکنیک هایی مانند بام های سبز باغ های بارانی و سطوح نفوذپذیر امکان پذیر است.
• نفوذ : افزایش نفوذ آب باران به زمین و تغذیه آب های زیرزمینی. این امر با استفاده از سطوح نفوذپذیر چاه های جذبی و نوارهای کاشت گیاهی میسر می شود.
• ذخیره سازی : نگهداری موقت رواناب برای کاهش حجم جریان پیک و استفاده مجدد از آب. این امر با استفاده از مخازن زیرزمینی حوضچه های ذخیره آب و بام های سبز قابل دستیابی است.
• تصفیه : تصفیه طبیعی رواناب از طریق فرآیندهای فیزیکی شیمیایی و بیولوژیکی. این امر با استفاده از باغ های بارانی تالاب های مصنوعی و نوارهای کاشت گیاهی انجام می گیرد.
• انتقال تدریجی : انتقال آرام و تدریجی رواناب با سرعت کمتر و حجم کنترل شده. این امر با استفاده از کانال های روباز با بستر گیاهی آبراه های طبیعی و حوضچه های تأخیری محقق می شود.

اجزای اصلی سیستم های زهکشی پایدار (SuDS) و کاربردهای آن ها

SuDS شامل طیف گسترده ای از اجزا و تکنیک ها است که هر کدام با توجه به شرایط محیطی نوع کاربری زمین و اهداف طراحی قابل استفاده هستند. برخی از اجزای اصلی SuDS عبارتند از :

• بام های سبز : پوشاندن سقف ساختمان ها با لایه ای از خاک و گیاهان. بام های سبز حجم رواناب را کاهش داده به عایق بندی حرارتی ساختمان کمک کرده و کیفیت هوا را بهبود می بخشند.
• باغ های بارانی : گودال های کم عمق با خاک اصلاح شده و گیاهان مقاوم به رطوبت. باغ های بارانی رواناب را جمع آوری و تصفیه کرده و به نفوذ آن به زمین کمک می کنند.
• سطوح نفوذپذیر : استفاده از مصالحی مانند بتن متخلخل آسفالت متخلخل و سنگفرش های نفوذپذیر برای کفپوش معابر و پارکینگ ها. سطوح نفوذپذیر اجازه می دهند آب باران به زمین نفوذ کرده و حجم رواناب را کاهش دهند.
• نوارهای کاشت گیاهی (Swales) : کانال های روباز کم عمق با شیب ملایم و پوشش گیاهی متراکم. نوارهای کاشت گیاهی رواناب را هدایت کرده تصفیه نموده و به نفوذ آن به زمین کمک می کنند.
• حوضچه های تأخیری (Retention Ponds) : حوضچه های مصنوعی برای ذخیره سازی موقت رواناب و کاهش جریان پیک. حوضچه های تأخیری به کاهش خطر سیلاب های ناگهانی و بهبود کیفیت آب کمک می کنند.
• تالاب های مصنوعی (Constructed Wetlands) : اکوسیستم های آبی مصنوعی با گیاهان آبزی و خاک های غنی از مواد آلی. تالاب های مصنوعی رواناب را به طور طبیعی تصفیه کرده و زیستگاه های ارزشمندی را برای حیات وحش ایجاد می کنند.
• چاه های جذبی (Infiltration Basins) : گودال های پر شده با مصالح متخلخل برای نفوذ رواناب به زمین. چاه های جذبی به تغذیه آب های زیرزمینی و کاهش حجم رواناب کمک می کنند.
• مخازن زیرزمینی (Underground Storage Tanks) : مخازن بتنی یا پلاستیکی برای ذخیره سازی رواناب در زیر زمین. مخازن زیرزمینی فضای سطحی را آزاد نگه داشته و امکان استفاده مجدد از آب ذخیره شده را فراهم می کنند.

بیشتر بخوانید: شماره لوله بازکنی شمال تهران

مزایای سیستم های زهکشی پایدار (SuDS) نسبت به سیستم های سنتی

SuDS در مقایسه با سیستم های زهکشی سنتی مزایای متعددی را ارائه می دهد :

• بهبود مدیریت سیلاب : کاهش حجم و سرعت رواناب کاهش خطر سیلاب های ناگهانی و خسارات ناشی از آن.
• حفاظت از منابع آب : افزایش نفوذ آب به زمین تغذیه آب های زیرزمینی و کاهش وابستگی به منابع آب سطحی.
• بهبود کیفیت آب : تصفیه طبیعی رواناب کاهش آلودگی منابع آب سطحی و بهبود کیفیت محیط زیست آبی.
• افزایش تنوع زیستی : ایجاد زیستگاه های جدید برای حیات وحش افزایش تنوع گیاهی و جانوری در محیط های شهری.
• بهبود منظر شهری : ایجاد فضاهای سبز و زیبا در شهر افزایش جذابیت بصری و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان.
• کاهش هزینه های نگهداری : سیستم های طبیعی و کم هزینه تر در مقایسه با شبکه های لوله کشی گسترده.
• افزایش ارزش املاک : مناطق دارای SuDS به دلیل کیفیت محیطی بالاتر جذابیت بیشتری برای ساکنان و سرمایه گذاران دارند.
• انطباق با تغییرات اقلیمی : SuDS به عنوان راهکاری سازگار با محیط زیست به کاهش اثرات منفی تغییرات اقلیمی مانند افزایش بارش های شدید و خشکسالی کمک می کند.

چالش ها و ملاحظات اجرایی SuDS در بافت شهری

علی رغم مزایای فراوان اجرای SuDS در بافت شهری متراکم با چالش ها و ملاحظاتی نیز همراه است :

• محدودیت فضا : فضای محدود در محیط های شهری ممکن است اجرای برخی از اجزای SuDS مانند باغ های بارانی و تالاب های مصنوعی را دشوار سازد. انتخاب اجزای SuDS باید متناسب با فضای موجود و شرایط محیطی باشد.
• هزینه های اولیه : هزینه های اولیه اجرای SuDS ممکن است در برخی موارد بیشتر از سیستم های سنتی باشد. با این حال در بلندمدت با کاهش هزینه های نگهداری و مزایای محیط زیستی و اجتماعی SuDS از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه تر خواهد بود.
• نگهداری و بهره برداری : SuDS نیازمند نگهداری و بهره برداری منظم برای حفظ عملکرد بهینه خود است. برنامه ریزی مناسب برای نگهداری و آموزش نیروی انسانی متخصص از الزامات موفقیت اجرای SuDS است.
• مقاومت فرهنگی و اجتماعی : تغییر رویکرد از سیستم های سنتی به SuDS نیازمند فرهنگ سازی و آموزش جامعه است. آگاهی بخشی به شهروندان و ذینفعان در مورد مزایای SuDS و جلب مشارکت آن ها نقش مهمی در پذیرش و موفقیت این رویکرد دارد.
• ملاحظات قانونی و مقرراتی : تدوین و اجرای قوانین و مقررات مناسب برای ترویج و الزام به استفاده از SuDS در پروژه های ساختمانی و شهرسازی ضروری است. همچنین تسهیل فرآیندهای صدور مجوز و ارائه مشوق های مالی می تواند به توسعه SuDS کمک کند.

نتیجه گیری

سیستم های زهکشی پایدار (SuDS) رویکردی نوین و کارآمد در مدیریت رواناب سطحی شهری است که با تقلید از فرآیندهای طبیعی راهکارهای پایدار و سازگار با محیط زیست را ارائه می دهد. SuDS با مزایای متعدد محیط زیستی اجتماعی و اقتصادی می تواند جایگزین مناسبی برای سیستم های زهکشی سنتی باشد و به ایجاد شهرهای پایدارتر و مقاوم تر در برابر چالش های تغییرات اقلیمی کمک کند. توسعه و ترویج SuDS نیازمند همکاری و هماهنگی بین متخصصان مدیران شهری سازندگان و شهروندان است. با برنامه ریزی دقیق طراحی اصولی و اجرای صحیح می توان از مزایای SuDS به طور کامل بهره مند شد و گامی مؤثر در جهت حفاظت از محیط زیست و بهبود کیفیت زندگی شهری برداشت.

پرسش های متداول کاربران (FAQ)

۱. آیا اجرای سیستم های زهکشی پایدار (SuDS) در هر نوع آب و هوایی امکان پذیر است؟

بله اصول کلی SuDS قابل اجرا در انواع آب و هوا است. با این حال انتخاب اجزای مناسب SuDS و طراحی آن ها باید با توجه به شرایط آب و هوایی خاص هر منطقه انجام شود. به عنوان مثال در مناطق خشک تمرکز بیشتر بر نفوذ و ذخیره سازی آب خواهد بود در حالی که در مناطق پرباران کنترل حجم رواناب و تصفیه آن اهمیت بیشتری پیدا می کند.

۲. هزینه اجرای SuDS در مقایسه با سیستم های زهکشی سنتی چگونه است؟

هزینه اولیه اجرای SuDS ممکن است در برخی موارد بیشتر از سیستم های سنتی باشد به ویژه در پروژه های بزرگ و پیچیده. با این حال در بلندمدت با توجه به کاهش هزینه های نگهداری صرفه جویی در مصرف آب افزایش ارزش املاک و مزایای محیط زیستی و اجتماعی SuDS از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه تر خواهد بود. علاوه بر این با توسعه فناوری ها و روش های اجرایی نوین هزینه های اجرای SuDS نیز به تدریج کاهش می یابد.

۳. چه کسی مسئول نگهداری و بهره برداری از سیستم های زهکشی پایدار (SuDS) است؟

مسئولیت نگهداری و بهره برداری از SuDS بسته به نوع پروژه و توافقات بین ذینفعان متفاوت است. در پروژه های عمومی معمولاً شهرداری ها و سازمان های مرتبط مسئولیت نگهداری را بر عهده دارند. در پروژه های خصوصی ممکن است مالک یا ساکنان ساختمان مسئول نگهداری باشند. به منظور اطمینان از عملکرد صحیح و طولانی مدت SuDS لازم است برنامه ریزی مناسب برای نگهداری و آموزش نیروی انسانی متخصص انجام شود و دستورالعمل های نگهداری به طور واضح به مسئولان مربوطه ارائه گردد.