عطار، شاعری که مولانا خود را دنباله رو او می دانست

به مناسبت 25 فروردین روز بزرگداشت شاعر در هنر برتر بخوانید؛

بیست و پنجم فروردین روز بزرگداشت عطار نیشابوری است.

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری هنر برتر،ونوس بهنود_در پایان سده ششم شاعری در ایران زمین دیده بر جهان گشود که در طول حیات و حتی پس از آن به عنوان یکی از چهره های شهیر شعر عرفانی شناخته می شود.

محمدرضا شفیعی کدکنی در مقدمه منطق الطیر اشاره می کند که «اطلاعات ما از عطار بسیار اندک  و این شاعر در ابر ابهام است.در پایان سده ششم می زیسته، زادگاهش نیشابور بوده و نامش محمد.»

کتب وی شامل الهی نامه، اسرارنامه، مصیبت نامه، تذکره الاولیا، منطق الطیر، جواهرنامه، خسرونامه، مختارنامه، پندنامه، اشترنامه، نزهه الحجاب، بیان الارشاد، سی فصل، هیلاج نامه و وصلت نامه است و در سبک های مثنوی، نثر، غزل و رباعیات شعر می سروده است.

وی به دست سربازان مغول کشته شد و تمام آثار وی سوزانده شد و آثاری که در دست است آثاری است که قبل از حمله مغول به سایر شهرها برده شده بود.

اما مگر نه این است که شعر شاعر آیینه تمام نمای عقاید و اندیشه اوست. موضوعی که قدمعلی سرامی نویسنده و پژوهشگر، عضو هییت امنای بنیاد فردوسی و مدیر نشر ترفند به آن تاکید دارد و معتقد است بر خلاف تصوری که به وجود آمده، عطار یکی از مشاهیر ادب عرفانی ایران بوده و اطلاعات خوبی از وی در اختیار است.

وی افزود: نمونه آن مطالعات هلموت ریتر در کتابی تحت عنوان «دریای جان» است که این پژوهشگر آلمانی به صورت ویژه اطلاعات ارزنده ای در خصوص عطار ارایه می دهد و این نشان می دهد عطار در فراتر از مرزهای ایران نیز شناخته شده است.

وی با تاکید به اینکه شهرت مولانا موجب شده تا شهرت عطار تحت تاثیر قرار بگیرد، ادامه داد: در این شکی نیست که به نسبت مولانا برای عطار کمتر مطالعه و پژوهش شده است اما جالب آنکه مولانا خود از عطار یاد می کند و خود را دنباله رو او می داند.

به گفته این نویسنده مطالعات متعددی درخصوص عطار انجام شده از جمله کتابشناسی عطار به قلم سهیلا عقیلی که توسط نشر ترفند چاپ شده و می تواند اطلاعات  خوب و جامعی به خواننده انتقال دهد.

شعر کلاسیک کهنه نمی شود

این پژوهشگر در ادامه در پاسخ به اینکه آیا گرایش نسل جوان به شعر کلاسیک و آثار شعرایی مانند عطار کاهش یافته است یا نه، اضافه کرد: نظامی می فرماید:

آنچه او هم نوست و هم کهن است

سخن است و در این سخن سخن است

سرامی تصریح کرد: سخن همچنان که کهنه است نو نیز باقی می ماند. امروز ما به همان زبانی که فردوسی و مولانا شعر گفته با یکدیگر صحبت می کنیم اما نه تنها کهنه نشده بلکه نو نیز باقی مانده و به حیات خود ادامه می دهد.

وی با اشاره به اینکه هر کلمه ای یا ما به ازای بیرونی دارد مانند آب و درخت و یا ما به ازای ذهنی ماننددانش و بینش، اضافه کرد: این تصور که جوان امروزی شعر کلاسیک نمی خواند درست نیست و مگر به غیر از این است که حتی شاعران جوان به سبک های کلاسیک بیشتر شعر می سرایند تا شعر سپید.

به گفته این پژوهشگر این موضوع در اشعار عطار هم صدق می کد و اندیشه های وی در ادبیات و فرهنگ ما جاری و ساری است. به طوریکه عطار در فرهنگ ایرانی زیسته و تحت تاثیر فرهنگ ایران باستانی است.

عطار می گوید به خوب و بد هردو نیازمندیم

سرامی در تشریح مهمترین مضامین اخلاقی و عرفانی مورد تاکید عطار تصریح کرد: اضداد در حین ستیز با هم یگانه اند و تاکید عطار بر این است که هر دو در کنار هم مورد نیاز است.اینکه می گوید عشق را با کفر و ایمان چه کار ، در واقع تاکید دارد که وقتی سخن از عشق گقته می شود تفاوت اضداد از بین می رود.

وی افزود: به تعبیر عطار تمام کاینات هوشمند هستند و زمین به عنوان مثال هوشمند است و می داند که وقتی هسته خرمایی در آن قرار داده شد، درخت خرمایی به بار آورد.

به گفته سرامی آنچه در عقاید خیام نیشابوری می بینیم در عقاید عطار نیز هست و عطار نیز به مانند خیام ما را به شادی دعوت می کند و حیرت انگیزی در مقابل دنیا را بیان می کند.

وی افزود: خیام توصیه می کند که به حال توجه کنیم و همین توصیه از سوی عطار نیز مورد توجه و تاکیداست. این شاعر نیز به مانند خیام و مولانا تناقض را قبول دارد و در کاینات خیر و شر را لازمه دنیا می داند.

این شاعر با اشاره به اینکه در زبان فارسی ما نمونه های متعددی از اهمیت تناقض دیده می شود، افزود: زبان فارسی نیز این قدرت را دارد که چنین باوری را انتقال دهد. به عنوان مثال اگر عطار شادگرایی را ترویج می کند به این دلیل است که در زبان ما به آن توجه شده است.

وی با ذکر مثالی به کتیبه داریوش اشاره کرد و افزود: اینکه در این کتیبه آمده که اوست که شادی را به انسان عطا کرد، به دیرینگی آموزه های ما در شاد زیستن اشاره دارد و همین مهم تاکید دارد که در مقابل خیر و شر و زشت و زیبا و در مقابل زیان بخش و سودمند باید شاد باشیم.

سرامی به برخی معانی در زبان فارسی اشاره کرد و گفت حال بردن که به معنی لذت بردن از حال است و یا کیف که هر چند به معنی کیفیت و چگونگی است اما باز به لذت بردن اشاره دارد و حتی برای آن صفت کیفور را ساخته ایم و عیش که در عربی به معنی زندگی است و در فارسی با کلمه نوش یا عشرت همراه می شود همگی به موضوع شاد زیستن توجه دارد.

پنجه های آفتاب در راه است

پژوهشگر متذکر شد: تمامی شعرای ما از جمله فردوسی و مولانا و حافظ و عطار هر چند مشرب ها و فرم اشعار متفاوت دارند اما در نهایت باور مشترکی دارند و یکسان فکر می کنند.

وی افزود: در فارسی مصدرِ ساختن به معنی ساخت چیزی و در عین حال راه آمدن با چیزی که از قبل ساخته شده است. یا جستن به معنی دنبال چیزی گشتن و همچنین به دست آوردن است. چنین باورهایی که در کلام ما دیده می شود در اشعار شعرایی مانند عطار نیز به وضوح آمده است.

وی با اشاره به سالها تدریس منطق الطیر گفت: به عنوان مثال مطرح است که خداوند پیامبرانی که دوست داشته عذاب داده و همین باور که انسان محبوب خدا بیشتر عذاب می کشد، در فرهنگ و ادبیات ما نیز دیده می شود.

مدیر نشر ترفند به آماده سازی کتب پنجه آفتاب با هدف معرفی هر چه بیشتر شعرای فارسی زبان اشاره کرد و افزود: در پنجه اول فردوسی، مولانا، خیام، سعدی و حافظ مورد بررسی قرار گرفته و به سوالات پیرامون آن ها پاسخ داده شده که طی ماه های آینده چاپ می شود.

سرامی تصریح کرد: در پنجه دوم نیز بررسی عطار، نظامی، خاقانی، بیدل دهلوی و صایب را در نظر داریم.

وی با تاکید به اینکه از قرن پنجم به بعد شعر فارسی در دنیا رواج بیشتری یافته است، اضافه کرد: این رواج به حدی است که امروز در کشورهایی که زبانشان فارسی نیست مانند هندوستان در انجمن های ادبی شان شعر فارسی خوانده و بررسی می شود.