زمینه های شکل گیری بحران بی تفاوتی در اخلاق اجتماعی ایرانیان

در یک پژوهش بررسی شد؛

نتایج این پژوهش نشان می دهد که میان مسیولیت اجتماعی و بی تفاوتی اجتماعی رابطه معکوس وجود دارد بطوری که با افزایش (یا کاهش) مسیولیت اجتماعی، میزان بی تفاوتی اجتماعی کاهش (یا افزایش) می یابد

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری هنر برتر، جابر میرزاپوری (دکترای جامعه شناسی و پژوهشگر پژوهشگاه امام صادق(ع))، در پژوهشی به بررسی دلایل و زمینه های شکل دهنده بی تفاوتی اجتمای در ایران پرداخته است.

این مقاله با عنوان«بررسی دلایل و زمینه های شکل گیری بحران بی تفاوتی در اخلاق اجتماعی ایرانیان» مبتنی بر این پرسش صورتبندی شده است: چگونگی تاثیر متغیر های زمینه ای، مسیولیت اجتماعی، دینداری، بی هنجاری، اعتماد اجتماعی، فردگرایی و اثربخشی اجتماعی بر میزان بی تفاوتی اجتماعی است.

* بی تفاوتی اجتماعی چیست؟

بی تفاوتی اجتماعی، وضعیتی است که افراد آگاهانه از لحاظ نگرشی و رفتاری نسبت به مشارکت های نوع دوستانه، مسیولیت های اجتماعی و دیگر کنش های فعالِ مدنی، بی علاقه و بی اعتنا می شوند. بی تفاوتی نه تنها در تعارض با فطرت اجتماعی انسان قرار دارد بلکه در مغایرت با تجارب تاریخی ایران و تاکیدات اسلامی نیز است.

در این پژوهش از روش پیمایش و ابزار پرسشنامۀ 74 گویه ای برای جمع آوری داده ها استفاده شده است. جامعه آماری آن، همه شهروندان بالای 18 سال شهر بابل بوده است که جمعیت نمونه آن از طریق فرمول کوکران 385 نفر بدست آمده است.

از نظر پژوهشگر این مقاله، بی تفاوتی اجتماعی در زنان، درآمد های پایین، تحصیلات پایین، مشاغل سنتی و بیکاران، ساکنین پایین شهر و مجردین بیشتر است. میان پایگاه اقتصادی-اجتماعی، مسیولیت اجتماعی، دینداری، اعتماد اجتماعی و اثربخشی اجتماعی با بی تفاوتی اجتماعی رابطه معکوسی وجود دارد. ولی میان متغیر های بی هنجاری و فردگرایی با میزان بی تفاوتی اجتماعی رابطه مستقیمی وجود دارد. تحلیل رگرسیونی بیانگر تبیین حدود 55 درصد از تغییرات میزان بی تفاوتی اجتماعی توسط متغیر های وارد شده به مدل است. مسیولیت اجتماعی و بی هنجاری به ترتیب بیشترین و کمترین تاثیر را در تغییر میزان بی تفاوتی اجتماعی داشته اند.

* رابطه میان فردگرایی و بی تفاوتی اجتماعی

در این پژوهش آمده است: فردگرایی به عنوان یکی از پیامد های دنیای مدرن موجب شکل گیری برخی مسایل اجتماعی شده است. اتخاذ رویکرد فردگرایی با هدف به حداکثر رساندن منافع فردی موجب انتفای کنش های جمع گرایانه و خیر رسانی به دیگران و نهایتاً انفعال و بی تفاوتی افراد در عرصه های اجتماعی خواهد شد. عقلانیت مبتنی بر حسابگری هزینه-پاداش مستور در فردگرایی موجب تضعیف رفتار های نوع دوستانه و دیگر کنش های اجتمای هزینه بر خواهد شد.

تحلیل رابطه میان فردگرایی و بی تفاوتی اجتماعی بیانگر آن است که با گستردگی فردگرایی احتمال فروپاشی نظام اجتماعی افزایش خواهد یافت. برای کاهش فردگرایی به عنوان یک عامل موثر بر بی تفاوتی اجتماعی باید بر امر اخلاق اجتماعی و آموزش و آگاهی بخشی مبتنی بر خبر همگانی تکیه کرد.

نتایج پژوهش نشان می دهد که میان مسیولیت اجتماعی و بی تفاوتی اجتماعی رابطه معکوس وجود دارد بطوری که با افزایش (یا کاهش) مسیولیت اجتماعی، میزان بی تفاوتی اجتماعی کاهش (یا افزایش) می یابد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که شهروندان احساس مسیولیت نسبتاً خوبی را نسبت به هم نوعان و تکالیف مدنی دارند. آن ها خود را موظف و متعهد به کنش های اجتماعی در حل مسایل و مشکلات هم نوعان و روند توسعه و پیشرفت جامعه می دانند.

 * میان دینداری و بی تفاوتی اجتماعی رابطه معکوس وجود دارد

براساس مبانی تیوریکی و یافته های این پژوهش، مسیولیت اجتماعی توسط نهاد ها و سازمان های اجتماعی مانند دین به افراد منتقل می شود؛ لذا با افزایش و گسترش دینداری در عرصه اجتماعی و شکل گیری احساس مسیولیت اجتماعی در عرصه اجتماعی میزان بی تفاوتی اجتماعی کاهش می یابد.

یافته های این پژوهش نشان می دهد میان دینداری و بی تفاوتی اجتماعی رابطه معکوس وجود دارد به این معنا که با افزایش (یا کاهش) میزان دینداری بی تفاوتی اجتماعی کاهش (یا افزایش) می یابد.

ازاین رو نتایج این پژوهش بیانگر آن است که با وجود سطح بالای دینداری در شهر بابل، بی تفاوتی اجتماعی در سطح متوسطی قرار دارد. به عبارتی دینداری در وضعیتی بالاتر و مساعدتر از میزان بی تفاوت اجتماعی دارد. این وضعیت در صورتی است که ماهیت دین اسلام به دلیل توصیه های موکد در کنش های نوع دوستانه و مشارکت های اجتماعی در قالب توصیه های فقهی و اخلاقی، هیچگاه بی تفاوتی اجتماعی را نمی پسندد؛ لذا از دیدگاه فقه و اخلاقیات اسلامی، انسان ها باید نسبت به هم نوعان و آینده اجتماعی خود و اطرافیان واکنش مسیولانه ای داشته باشند.

* با کاهش بی هنجاری، میزان بی تفاوتی اجتماعی کاهش می یابد

نتایج پژوهش میرزاپوری نشان می دهد که میان بی هنجاری و بی تفاوتی اجتماعی رابطه مستقیمی وجود دارد بطوری که با کاهش (یا افزایش) بی هنجاری، میزان بی تفاوتی اجتماعی کاهش (یا افزایش) می یابد.

یافته های توصیفی این پژوهش نشان از وضعیت آنومیک در جامعه ایران دارد. بی هنجاری وضعیتی است که ضعف حاکمیت هنجارها، تعارض میان آن ها و فقدان هنجار های صریح و روشن، موجب کاهش التزام به قواعد اخلاقی و اجتماعی می شود. چنین وضعیتی موجب ابهام و تردید در کنش های اجتماعی افراد در جامعه و نهایتاً بی احساسی و بی تفاوتی افراد در عرصه های اجتماعی خواهد شد. عدم صراحت هنجار ها در الگودهی به کنش های اجتماعی موجب اجتناب افراد از وظایف و مسیولیت های اجتماعی می شود. چنین وضعیتی زمینه را برای بی انگیزگی، قانون گریزی، سردرگمی و ابهام در رفتار و نهایتاً انفعال در اجتماع فراهم می آورد.

* تاثیرات اعتماد اجتماعی

نتایج نشان می دهد که میان اعتماد اجتماعی و بی تفاوتی اجتماعی رابطه معکوسی وجود دارد بطوری که با افزایش (یا کاهش) اعتماد اجتماعی، میزان بی تفاوتی اجتماعی کاهش (یا افزایش) می یابد.

یافته های پژوهش نشان از اعتماد متوسط رو به پایین مردم نسبت به مردم، نهاد ها و مسیولین حکومتی دارد. اعتماد اجتماعی که در سه سطح فردی، تعمیم یافته و نهادی مدنظر قرار گرفت به معنای وجود اطمینان در روابط متقابل میان فرد و دیگر افراد و نهاد های اجتماعی معنا شده است. اعتماد متقابل با ایجاد تعاملات اجتماعی گسترده در جامعه و مبنای ایجاد روابط ثانویه ای، پیش شرط مهمی برای مشارکت سیاسی موثر در دموکراسی های وسیع پایدار است؛ لذا روند کنش های اجتماعی متقابل، همراه با اطمینان مردم از عدم سوء استفاده از اعتمادشان، گسترش می یابد. با افزایش اعتماد اجتماعی، افراد به کنش های اجتماعی فعالانه و دوری از بی تفاوتی اجتماعی مبادرت می ورزند.

نتایج نشان می دهد که میان اثربخشی اجتماعی و بی تفاوتی اجتماعی رابطه معکوسی وجود دارد بطوری که با افزایش (یا کاهش) اثربخشی اجتماعی، میزان بی تفاوتی اجتماعی کاهش (یا افزایش) می یابد.

یافته های این پژوهش نشان می دهد که میزان اثربخشی در میان شهروندان در سطح متوسطی است. اثربخشی اجتماعی به ارزیابی فرد از میزان موفقیت اثرگذار خود در انجام کنش های اجتماعی معطوف به هدف اشاه دارد. در وضعیت عدم اثربخشی اجتماعی، انسان علی رغم درگیری و کنش ورزی اجتماعی قادر به تغییر روند منتج به اهداف مورد نظر خود نیست. در این حالت آن ها خود را واجد توانمندی و قابلیت لازم برای اثر نهادن و یا کنترل بر مسایل اجتماعی نمی دانند.