از «ابزار های ارتقای احساس مشارکت شهروندی» چه می دانیم؟

در یک پژوهش بررسی شد؛

برای نهادینه سازی مشارکت شهروندان در قانون گذاری، لازم است فرهنگ مشارکت شهروندان تقویت شود. این امر از طریق آموزش و اطلاع رسانی عمومی و ایجاد انگیزه های لازم برای مشارکت شهروندان می تواند انجام گیرد.  

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری هنر برتر، از الزامات مهم و اساسی برای تحقق حکمرانی مشارکتی، تقویت و توانمندسازی شهروندان برای مشارکت فعال در عرصه های مختلف حکمرانی است. حتی اگر زیرساخت های مشارکت شهروندی در خط مشی گذاری فراهم شود ولی در شهروندان احساس مشارکت و ظرفیت مشارکت وجود نداشته باشد، امر مشارکت محقق نمی شود یا به صورت کارآمد اجرا نمی شود.

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، در گزارشی با عنوان «ابزارهای ارتقای احساس مشارکت شهروندی در نظام حکمرانی ملی» آورده است که در شش دهه اخیر در موضوع حکمرانی در ایران رویکردهای مختلفی از سوی بازیگران بیرونی، به خصوص دولت ها اتخاذ شده است. اما گفتمان «مرد می سازی» که در سال های اخیر در عرصه های مختلف حکمرانی از سوی مسیولان و نخبگان مطرح می شود، موج جدیدی را در اقدام های مشارکتی میان دستگاه های دولتی و سازمان های مردم نهاد ایجاد کرده است. 

اساساً حقوق شهروندی به عنوان پایه و قوام روابط متقابل دولت و مردم تلقی شده و برای شهروند به عنوان یک نقش اجتماعی مدرن، مجموعه ای به هم پیوسته از حقوق و وظایف نسبت به جامعه تعریف شده است

* منشور حقوق شهروندی

این گزارش مطرح می کند که قانون برنامه چهارم توسعه در ماده (100) دولت را موظف کرد برای ارتقای حقوق انسانی، استقرار زمینه های رشد و تعالی و احساس امنیت فردی و اجتماعی در جامعه و تربیت نسلی فعال، مسیولیت پذیر، ایثارگر، مومن، رضایت مند، برخوردار از وجدان کاری، با انضباط، با روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به انقلاب و نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی بودن، «منشور حقوق شهروندی» را تنظیم و به تصویب مراجع ذیربط برساند. 

این گزارش بیان می کند که اساساً حقوق شهروندی به عنوان پایه و قوام روابط متقابل دولت و مردم تلقی شده و برای شهروند به عنوان یک نقش اجتماعی مدرن، مجموعه ای به هم پیوسته از حقوق و وظایف نسبت به جامعه تعریف شده است. در همین راستا باید زمینه مشارکت شهروندان در امور حاکمیتی فارغ از تعلقات نژادی، قومی و طبقاتی فراهم شود. در این گزارش چگونگی بهره گیری از مشارکت شهروندان در خط مشی گذاری و تصمیم گیری ارایه می شود. 

* جعبه ابزار مشارکت شهروندی

این گزارش توضیح می دهد که «جعبه ابزار مشارکت شهروندی» یکی از بهترین نمونه هایی است که در خصوص پلتفرم آگاهی جمعی برای پایداری و نوآوری اجتماعی ارایه شده است. در این جعبه، ابزارها و سازوکارهایی برای به کارگیری فناوری های شبکه ای و توانمندسازی شهروندان با استفاده از اطلاعاتی که از یکدیگر و از محیط می گیرند، به منظور کسب آگاهی بهتر از مشکلات و راه حل های ممکن ارایه شده است. در این گزارش ایده های ملموس و عملی برای پرداختن به مسایل جمعی ارایه شده و فرآیند مشارکتی برای حمایت از جنبش های مردمی و تحت تاثیر قرار دادن جامعه پیشنهاد می شود. همچنین در مورد راه های مشارکت بازیگران جامعه مدنی برای تاثیرگذاری بر تصمیمات اجتماعی و دولتی صحبت می شود. 

برای مشارکت فعال شهروندان در قانون گذاری، لازم است زمینه های لازم برای این امر فراهم شود. این زمینه ها شامل آموزش شهروندان، اطلاع رسانی عمومی و ایجاد بسترهای ارتباطی مناسب بین شهروندان و نهادهای قانون گذاری است

* ایجاد احساس مشارکت شهروندی

این گزارش در ادامه به چارچوب مفهومی و روش شناختی «ایجاد احساس مشارکت شهروندی» پرداخته که شامل چهار عنوان اصلی و هشت مرحله است که در هر مرحله ابزارهایی معرفی می شود. 1. توانمندسازی؛ افزایش مسیولیت فرد در قبال خودش و محیط با ترکیبی از رویکردهای مشارکتی و ابزارهای جامعه سازی که به بهبود کیفیت زندگی اجتماعی منجر می شود. 2. هم آفرینی؛ فرآیند توسعه مشارکتی بین افراد متعدد است که با برنامه ریزی و استفاده از طیف گسترده ای از منابع و ایده ها به شهروندان برای رسیدن به اهداف اجتماعی کمک می کند. 3. ایجاد تغییر؛ با افزایش آگاهی و اقدام های موثر می توان به تغییر در افراد، جوامع، موسسه ها و / یا فرهنگ ها و تفکر و نگرش ها رسید. 4. باز بودن؛ این امر در مورد شفافیت ساختارها، داده ها و اقدام ها است. با این کار می توانیم از نتایج اقدام ها و داده هایی که جمع آوری می شود یک میراث جمعی برای اقدام های اجتماعی موثر بهره برد. 

* نقش آفرینی فعال شهروندان در فرایند قانون گذاری

این گزارش اینطور ادامه می یابد که مشارکت شهروندان در قانون گذاری به معنای حضور و نقش آفرینی فعال شهروندان در فرایند قانون گذاری است. این مشارکت می تواند در قالب های مختلفی مانند ارایه نظرها و پیشنهادها، حضور در جلسات قانون گذاری و حتی تصویب قوانین صورت گیرد که دارای مزایای متعددی است از جمله: ارتقای کیفیت قوانین: مشارکت شهروندان می تواند به شناسایی نیازها و اولویت های واقعی جامعه کمک کند و زمینه را برای تصویب قوانینی متناسب با این نیازها فراهم آورد. افزایش مشروعیت قوانین: قوانینی که با مشارکت شهروندان تصویب می شوند، از مشروعیت بیشتری برخوردار هستند و از حمایت بیشتر مردم برخوردار می شوند. تقویت دموکراسی: مشارکت شهروندان در قانون گذاری، یکی از مهم ترین شاخص های دموکراسی است و نشان دهنده آن است که مردم در اداره جامعه خود نقش فعالی دارند. 

این گزارش بیان می کند که در سال های اخیر تلاش هایی برای افزایش مشارکت شهروندان در قانون گذاری انجام گرفته است از جمله این تل اش ها می توان به برگزاری جلسات علنی مجلس شورای اسلامی، ایجاد سامانه های الکترونیکی برای ارایه نظرها و پیشنهادهای مردم و برگزاری همه پرسی در برخی موارد اشاره کرد. با این حال، هنوز راه زیادی برای تحقق کامل مشارکت شهروندان در قانون گذاری در ایران باقی مانده است. برای تحقق این امر باید قوانین و مقررات لازم تدوین شود، زمینه های لازم برای مشارکت شهروندان فراهم شود و فرهنگ مشارکت شهروندان در قانون گذاری تقویت شود. 

مرکز پژوهش های مجلس در این گزارش پیشنهاد می کند که برای تحقق مشارکت شهروندان در قانون گذاری، لازم است قوانین و مقررات لازم تدوین شود. این قوانین باید شرایط و ضوابط مشارکت شهروندان در قانون گذاری را مشخص کند. همچنین برای مشارکت فعال شهروندان در قانون گذاری، لازم است زمینه های لازم برای این امر فراهم شود. این زمینه ها شامل آموزش شهروندان، اطلاع رسانی عمومی و ایجاد بسترهای ارتباطی مناسب بین شهروندان و نهادهای قانون گذاری است. از سوی دیگر برای نهادینه سازی مشارکت شهروندان در قانون گذاری، لازم است فرهنگ مشارکت شهروندان تقویت شود. این امر از طریق آموزش و اطلاع رسانی عمومی و ایجاد انگیزه های لازم برای مشارکت شهروندان می تواند انجام گیرد. 

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.